Ποια ώρα είναι η καλύτερη για τη λήψη των φαρμάκων; Η απάντηση βρίσκεται σε μια μικρή ομάδα κυττάρων που δεν ξεπερνούν σε σχήμα και μέγεθος το γράμμα V και βρίσκονται πάνω από το οπτικό νεύρο. Πρόκειται για το βιολογικό μας ρολόι, το οποίο είναι συγχρονισμένο με βάση το ηλιακό φως. Χάρη στο «τικ-τακ» του βιολογικού μας ρολογιού, αυξάνεται ή μειώνεται η θερμοκρασία του σώματος, η πίεση του αίματος και οι παλμοί της καρδιάς. Ο εσωτερικός μας βηματοδότης κρατάει τον ρυθμό σε ό,τι αφορά τις λειτουργίες του οργανισμού: την έκκριση των ορμονών, την πρωινή εγρήγορση, τη μεσημεριανή υπνηλία, την ώρα που ανεβαίνει ο πυρετός, εκείνη που ο πόνος γίνεται εντονότερος, ακόμη και την ώρα που μας «πιάνει» καλύτερα το αντιγριπικό εμβόλιο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα. Η ύπαρξη των βιολογικών ρυθμών είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Σήμερα, όμως, η μελέτη τους έχει γίνει επιστήμη -η χρονοβιολογία- και ο κλάδος που εστιάζει στη σχέση των βιορυθμών με τα φάρμακα ονομάζεται χρονοθεραπεία. Ας δούμε, λοιπόν, τι γνωρίζουν ως τώρα οι ειδικοί όσον αφορά την κατάλληλη ώρα για τη λήψη των φαρμάκων.

Αφύπνιση με αντιυπερτασικά
Φυσιολογικά η αρτηριακή πίεση φτάνει στο ναδίρ στις δύο το πρωί. Μετά αρχίζει σταδιακά να αυξάνεται και φτάνει στο ζενίθ της στις δέκα το πρωί. Στη συνέχεια, σταθεροποιείται και μετά τις έξι το απόγευμα αρχίζει να μειώνεται. Οι διακυμάνσεις της αρτηριακής πίεσης ακολουθούν εκείνες των ορμονών του στρες (κατεχολαμινών), που φτάνουν στα ανώτατα επίπεδά τους το πρωί. Αντίστοιχο μοτίβο ακολουθούν και οι παλμοί της καρδιάς. Δυστυχώς, εκείνες τις ώρες παρουσιάζονται οι περισσότερες καρδιαγγειακές επιπλοκές, όπως οι αρρυθμίες, τα επεισόδια στηθάγχης (πόνος στο στήθος που οφείλεται σε σύσπαση των στεφανιαίων αγγείων της καρδιάς), καθώς και τα εμφράγματα.
■ Η καλύτερη ώρα Οι καρδιολόγοι συστήνουν η λήψη των αντιυπερτασικών να γίνεται το πρωί, την ώρα της αφύπνισης (π.χ. 6 π.μ., 8 π.μ.). Η οδηγία αυτή αφορά τις περισσότερες κατηγορίες αντιυπερτασικών φαρμάκων, όπως τα διουρητικά, οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης και οι αναστολείς του ασβεστίου. Σε περίπτωση που η πίεση δεν ρυθμιστεί με την πρωινή αγωγή, τότε μπορεί να δοθεί και συμπληρωματική αγωγή το μεσημέρι ή το απόγευμα. Όσον αφορά τα φάρμακα (αντιαρρυθμικά) που χορηγούνται για τις αρρυθμίες (κολπική μαρμαρυγή, έκτακτες συστολές), η λήψη τους γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες και επαναλαμβάνεται μετά από περίπου 12 ώρες, ώστε να καλύπτουν τον ασθενή ολόκληρο το 24ωρο.

Βραδινή μάχη με τη χοληστερίνη
Αν και το ήπαρ δουλεύει εντονότερα κατά τη διάρκεια της ημέρας σε σύγκριση με τη νύχτα, σε ό,τι αφορά την παραγωγή χοληστερίνης η εικόνα αντιστρέφεται. Η σύνθεσή της στο ήπαρ αυξάνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας.
■ Η καλύτερη ώρα Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η λήψη των στατινών (της αγωγής που συνήθως χορηγείται για τη ρύθμιση της χοληστερίνης) συστήνεται το βράδυ μετά το φαγητό. Έχει φανεί ότι εκείνη την ώρα το φάρμακο έχει την καλύτερη βιοχημική διάλυση στο ήπαρ και την καλύτερη απορρόφηση από τον οργανισμό.

Χτυπώντας το άσθμα πρωί-πρωί
Μια κρίση άσθματος συμβαίνει εκατό φορές συχνότερα πριν την πρωινή αφύπνιση, παρά κατά τη διάρκεια της ημέρας, επισημαίνουν οι χρονοβιολόγοι. Φυσιολογικά η απόδοση των πνευμόνων μειώνεται στις τέσσερις το πρωί. Για την ακρίβεια, το μέγεθος των βρόγχων μικραίνει επειδή συσπώνται, γεγονός που οφείλεται στην ορμονική διακύμανση της κορτιζόλης, που εκείνη την ώρα φτάνει στα χαμηλότερα επίπεδά της, αλλά και στην υψηλή συγκέντρωση της ισταμίνης – ο ρόλος της οποίας στις αλλεργίες είναι πολύ σημαντικός. Αυτές οι μεταβολές είναι ιδιαίτερα αισθητές στους ασθενείς με άσθμα και είναι ο κυριότερος λόγος που οι κρίσεις άσθματος είναι πιο συχνές τα ξημερώματα.
■ Η καλύτερη ώρα Σε σοβαρές κρίσεις άσθματος η κορτιζόνη χορηγείται τις πρώτες πρωινές ώρες, ώστε να μεγιστοποιήσει τη δράση της, εκμεταλλευόμενη τη φυσιολογική άνοδο της κορτιζόλης στο αίμα. Όσο για τα φάρμακα (βρογχοδιασταλτικά, αντιφλεγμονώδη) που χορηγούνται για τη διευκόλυνση της αναπνευστικής λειτουργίας των ασθενών, αυτά έχουν 12ωρη ή και 24ωρη δράση, οπότε χορηγούνται είτε μία είτε δύο φορές την ημέρα. Η βραδινή δόση όμως θεωρείται πολύ σημαντική, προκειμένου να προφυλάξει τον ασθενή από μια πρωινή αναπνευστική κρίση.

Στομάχι με ωράριο
Οι γαστρεντερολόγοι εξηγούν ότι από τις 8 π.μ. έως τις 2 μ.μ. είναι αυξημένη η παραγωγή των γαστρικών οξέων και παρατηρείται η μεγαλύτερη οξύτητα του στομάχου. Γι’ αυτό και οι περισσότερες ενοχλήσεις (π.χ. γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, καούρες) παρατηρούνται το πρωί μέχρι τις απογευματινές ώρες (5-6 μ.μ.). Επίσης, πιθανή γαστρορραγία λόγω έλκους συμβαίνει συχνότερα κατά τις πρωινές ώρες.
■ Η καλύτερη ώρα Τα περισσότερα φάρμακα που χορηγούν οι γαστρεντερολόγοι δίνονται το πρωί (πριν το πρωινό), καθώς και πριν το μεσημεριανό φαγητό. Ειδικότερα, οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων PPIs (χορηγούνται για την αντιμετώπιση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης και για την επούλωση των ελκών του στομάχου και του οισοφάγου) συνήθως χορηγούνται δύο φορές την ημέρα (πρωί και βράδυ) και στη συνέχεια μία φορά (το πρωί), μισή με μία ώρα πριν το φαγητό. Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά την ασπιρίνη και τα αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα, που μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες στο γαστρεντερικό σύστημα, συστήνεται να λαμβάνονται μετά το φαγητό, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα γαστρορραγίας.

Πότε πονούν οι αρθρώσεις
Συνήθως, στις βαριές φλεγμονώδεις περιπτώσεις οστεοαρθρίτιδας ο πόνος εκδηλώνεται το βράδυ, ενώ στις πιο ελαφριές περιπτώσεις ο πόνος είναι εντονότερος τις απογευματινές ώρες. Όσον αφορά τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, ο πόνος συνήθως κορυφώνεται το πρωί και σταδιακά υποχωρεί κατά τη διάρκεια της ημέρας.
■ Η καλύτερη ώρα Στην περίπτωση της οστεοαρθρίτιδας, η ώρα χορήγησης του φαρμάκου (συνήθως αντιφλεγμονώδες) εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την ώρα εκδήλωσης του πόνου (π.χ. το απόγευμα ή το βράδυ). Στην περίπτωση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, η χορήγησή του το βράδυ μπορεί να προφυλάξει τον ασθενή από τον πρωινό πόνο των αρθρώσεων.

Τα μυστικά της κορτιζόνης
Η κορτιζόνη αποτελεί το συνθετικό ανάλογο της κορτιζόλης, μιας ορμόνης που εκκρίνεται φυσιολογικά από τον οργανισμό μας. Οι τιμές της κορτιζόλης έχουν μεγάλη ημερήσια διακύμανση. Το πρωί είναι υψηλές, επειδή η συγκεκριμένη ορμόνη είναι απαραίτητη για την αφύπνιση. Το βράδυ η παραγωγή της από τα επινεφρίδια μειώνεται. Γι’ αυτό, όταν χρειάζεται η συστηματική λήψη κορτιζόνης, αυτή γίνεται το πρωί, όταν ο οργανισμός την έχει μεγαλύτερη ανάγκη, ενώ αν η πρωινή δόση δεν αρκεί, τότε χορηγείται επιπλέον δόση μετά το μεσημεριανό φαγητό.

Αντιγριπικό το πρωί ή το απόγευμα;
Οι βρετανοί επιστήμονες της Επιτροπής Ιατρικής Έρευνας παρατήρησαν τυχαία σε 150 ασθενείς ότι οι άνδρες τείνουν να ανταποκρίνονται καλύτερα στον εμβολιασμό όταν αυτός γίνεται το πρωί, ενώ αντίθετα οι γυναίκες όταν γίνεται το απόγευμα. Η τυχαία αυτή παρατήρηση οδήγησε στην ιδέα να εξεταστεί η υπόθεση του κατά πόσον η ώρα του εμβολιασμού επηρεάζει την αποτελεσματικότητά του. Η συγκεκριμένη μελέτη σε 300 ασθενείς είναι υπό εξέλιξη και τα συμπεράσματά της ίσως οδηγήσουν σε… διακρίσεις όσον αφορά την ώρα του εμβολιασμού για τους άνδρες και τις γυναίκες.

«Τικ-τακ»

  • Η θερμοκρασία του σώματος είναι χαμηλότερη το πρωί σε σχέση με το απόγευμα. Επίσης, στις μικροβιακές λοιμώξεις ο πυρετός ανεβαίνει το απόγευμα, ενώ στις ιογενείς το πρωί.
  • Η χωρητικότητα της ουροδόχου κύστης μειώνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας.
  • Τα εγκεφαλικά επεισόδια που οφείλονται σε ρήξη αιμοφόρων αγγείων (αιμορραγικά) είναι συχνότερα στις τρεις το πρωί, ενώ τα θρομβωτικά στις 8 μ.μ.
  • Η καταρροή, το μπούκωμα και το φτέρνισμα της αλλεργικής ρινίτιδας είναι συχνότερα τις πρωινές ώρες.
  • Το μυϊκό μας σύστημα αποδίδει καλύτερα τις απογευματινές ώρες συγκριτικά με τις πρωινές.
  • Οι τιμές της τεστοστερόνης είναι υψηλότερες το πρωί.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ δρ. ΑΧΙΛΛΕΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ, ρευματολόγο, διευθυντή του Τμήματος Οστεοπόρωσης του Μαιευτηρίου «Λητώ» (www.myoskeletiko.com), τον κ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΛΛΙΕΡΗ, καρδιολόγο, αναπληρωτή διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Metropolitan», μέλος της Αμερικανικής Αντιυπερτασικής Εταιρείας, τον κ. ΝΙΚΟΛΑΟ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, πνευμονολόγο, τον κ. ΜΙΧΑΛΗ ΤΡΙΒΙΖΑΚΗ, γαστρεντερολόγο, και την κ. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΡΕΒΕΛΑ, γενική γιατρό.