Αν μέχρι σήμερα συνηθίζατε να κοιτάτε την ένδειξη της ζυγαριάς σας ή να υπολογίζετε βιαστικά το Δείκτη Μάζας Σώματός σας για να αποφασίσετε ότι είναι καιρός για αυστηρή δίαιτα, πρέπει να αναθεωρήσετε. Το ίδιο, όμως, θα πρέπει να κάνετε και αν θεωρούσατε ότι εφόσον το βάρος σας είναι στα φυσιολογικά επίπεδα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να ανησυχείτε για την υγεία σας. Άνδρες και γυναίκες με φυσιολογικό βάρος, ή ακόμα και αδύνατοι, είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν ακόμα και μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία τους από όσους έχουν περιττά κιλά. Αιτία; Το «κρυφό» πάχος. Πάρτε, για παράδειγμα, μια ενεργητική γυναίκα με το ελάχιστο δυνατό λίπος στο σώμα της, η οποία, σύμφωνα με το εργαλείο υπολογισμού του σωστού βάρους (Δείκτης Μάζας Σώματος), είναι οριακά υπέρβαρη. Αυτό συμβαίνει επειδή το βάρος της αποτελείται κατά κύριο λόγο από μυς, που έχουν μεγαλύτερο βάρος από το λίπος. Αντίθετα, γυναίκες με αδύνατα χέρια και πόδια, αλλά με κοιλίτσα, οι οποίες ανήκουν με βάση το ΔΜΣ στην κατηγορία του φυσιολογικού βάρους, αλλά έχουν αυξημένο λίπος στο σώμα τους, τελικά μπορεί να κινδυνεύουν περισσότερο από ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Τι είναι ο ΔΜΣ;
Συνήθως χρησιμοποιούμε το Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) για να υπολογίσουμε το φυσιολογικό μας βάρος. Πρόκειται για μια αριθμητική πράξη που λαμβάνει υπόψη της το ύψος και το βάρος μας. Ουσιαστικά, διαιρούμε το βάρος με το τετράγωνο του ύψους μας, δηλαδή ΔΜΣ = κιλά / (ύψος x ύψος). (Για μεγαλύτερη ευκολία, πληκτρολογήστε www.vita.gr και πηγαίνετε στο εργαλείο «Δείκτης Μάζας Σώματος».) Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν ο ΔΜΣ κυμαίνεται μεταξύ 20 και 24,9, το βάρος βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα, από 25 έως 29,9 μιλάμε για υπέρβαρους και πάνω από 30 για παχύσαρκους. Από το 35 και πάνω ξεκινά η παχυσαρκία η οποία συνδέεται με επιπτώσεις στην υγεία του οργανισμού. Αν και το συγκεκριμένο εργαλείο χρησιμοποιείται ευρέως, αρκετοί επιστήμονες το θεωρούν παραπλανητικό προγνωστικό δείκτη για την υγεία, αφού, όπως υποστηρίζουν, είναι πιθανό να δημιουργηθούν προβλήματα στον οργανισμό λόγω υπερβολικής συσσώρευσης λίπους στο σώμα ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος διαθέτει το ιδανικό βάρος. «Δεν παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο τα κιλά, όσο η κατανομή του λίπους που συσσωρεύουμε στο σώμα μας», εξηγούν ερευνητές από το ιταλικό Πανεπιστήμιο της Παβία, σε έρευνά τους που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nutrition Journal». Το γεγονός ότι ο ΔΜΣ αποτυγχάνει να προσδιορίσει όχι μόνο τα σημεία του σώματος στα οποία αποθηκεύεται το λίπος, αλλά και την ίδια την ύπαρξη λίπους στο σώμα, αποτελεί έναν κρυφό κίνδυνο για εμάς τους απλούς ανθρώπους που μπορεί να θέλουμε να τον χρησιμοποιήσουμε. O ΔΜΣ, λοιπόν, φαίνεται να είναι σημαντικό εργαλείο για τους επιστήμονες (αφού χρησιμοποιείται σε στατιστικές μελέτες και στην επιδημιολογία της παχυσαρκίας), όχι όμως και για όλους εμάς που θέλουμε να ελέγξουμε την κατάσταση της υγείας μας.

Το «κρυφό» λίπος
«Φοράω small, επομένως δεν ανησυχώ για την υγεία μου». Λάθος, λένε οι ειδικοί. Οι γυναίκες που φαίνονται αδύνατες επειδή έχουν λεπτά άκρα (χέρια και πόδια), δεν είναι απίθανο να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τις παχουλές, αφού, σύμφωνα με έρευνες, είναι πιθανό να αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες λίπους γύρω από τα σπλάχνα τους μέσα στην κοιλιά. Τα σημεία όπου είναι συσσωρευμένα τα περιττά κιλά είναι ουσιώδους σημασίας. Το λίπος που βρίσκεται στο επίπεδο της μέσης (γνωστό ως κοιλιακό ή σπλαχνικό λίπος), θεωρείται από τους ειδικούς πιο ανθυγιεινό από το λίπος στους γοφούς ή από το λίπος που κατανέμεται ομοιόμορφα στο σώμα, αφού συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, καθώς και υπέρτασης, σακχαρώδους διαβήτη, αλλά και εγκεφαλικών επεισοδίων.

Fit and fat?
Αν μας ρωτούσαν τι θα προτιμούσαμε να είμαστε, αδύνατοι ή παχείς, η απάντησή μας θα ήταν προφανής. Αδύνατοι! Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς φαίνεται να δίνουμε πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στο θέμα της παχυσαρκίας από όσο θα έπρεπε. «Η εμμονή με την απώλεια βάρους είναι λανθασμένη και υπερβολική», υποστηρίζει ο δρ. Steven Blair, καθηγητής του τμήματος Exercise Science and Epidemiology/Biostatics του Πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνα. Ο αμερικανός επιστήμονας θεωρεί ότι το να είμαστε σε φόρμα είναι σημαντικότερο για την υγεία μας, ακόμα και αν έχουμε ορισμένα παραπανίσια κιλά. Η θεωρία του συνοψίζεται σε μία και μόνο φράση: «Καλύτερα με παραπάνω βάρος και σε καλή φυσική κατάσταση, παρά αδύνατος και μη δραστήριος» («Better fit and fat, than thin and lazy»). Σύμφωνα με αυτήν, η υγεία μας δεν εξαρτάται από το μέγεθος και το σχήμα του σώματός μας, γι’ αυτό άλλωστε και πολλοί φυσιολογικού βάρους ή ακόμα και αδύνατοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα υγείας. Ο ίδιος ο Steven Blair, μάλιστα, αν και συμφωνεί ότι το λίπος που συσσωρεύεται στην περιοχή της κοιλιάς (σπλαχνικό λίπος) αποτελεί παράγοντα εκδήλωσης διάφορων χρόνιων ασθενειών, υποστηρίζει ότι η καλή φυσική κατάσταση μπορεί να μειώσει ή και να εκμηδενίσει αυτό τον κίνδυνο. Μετά από έρευνες που πραγματοποίησε ο καθηγητής Blair και η ομάδας του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ποσοστά θνησιμότητας των ανθρώπων που δεν ασκούνται, ανεξαρτήτως βάρους, είναι υψηλότερα από αυτά εκείνων που γυμνάζονται. Επομένως, η συστηματική άσκηση παίζει ουσιαστικό ρόλο.

Δραστήριοι και υγιείς
Έφτασε η στιγμή να αποδεχτούμε το γεγονός πως ό,τι και να κάνουμε, κάποιοι από εμάς θα παραμείνουν αδύνατοι και κάποιοι άλλοι παχουλοί. Όλοι, όμως, μπορούμε να προστατεύσουμε την υγεία μας αποκτώντας υγιεινές συνήθειες, όπως είναι η αποφυγή του καπνίσματος, η υγιεινή διατροφή και φυσικά η συστηματική άσκηση. Η γυμναστική θα μας βοηθήσει να αποκτήσουμε υγιές σώμα. Τι σημαίνει αυτό; Πως οποιοδήποτε είδος άσκησης κι αν επιλέξουμε, αν την κάνουμε συστηματικά, σύντομα θα καταφέρουμε να μειώσουμε το σπλαχνικό λίπος. Μάλιστα, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι το επικίνδυνο λίπος, που είναι αποθηκευμένο στην κοιλιά, είναι το πρώτο που εξαφανίζεται. Απαραίτητες είναι τόσο η αεροβική άσκηση όσο και οι ασκήσεις με βάρη, ενώ σημαντικό είναι να δουλεύουμε την ισορροπία και να διατηρούμε την ευλυγισία μας. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι πρέπει να γυμναζόμαστε μέχρι να εξαντληθούμε. Ακόμα και αν δεν έχουμε χρόνο να πάμε στο γυμναστήριο ή να ξεκινήσουμε κάποιο άλλο είδος άσκησης, μπορούμε να βρίσκουμε καθημερινά ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα (π.χ. περπάτημα). Τριάντα λεπτά άσκησης, 3 φορές την εβδομάδα, αρκούν, σύμφωνα με έρευνες, για να βελτιώσουμε το μεταβολισμό μας και να αυξήσουμε την ευαισθησία του οργανισμού μας στη δράση της ινσουλίνης. Τα υπόλοιπα οφέλη για τον οργανισμό έρχονται με την πάροδο του χρόνου.

Υπολογίστε το
Πώς μπορούμε, λοιπόν, να υπολογίσουμε το λίπος που είναι αποθηκευμένο στο σώμα μας και, επομένως, να ελέγξουμε την κατάσταση της υγείας μας;
Βήµα 1 Σε πρώτη φάση βγάζουμε από το συρτάρι τη μεζούρα. Εφόσον ο ΔΜΣ δεν μας λέει πώς είναι κατανεμημένο το λίπος, θα ήταν πιο αποτελεσματικό να υπολογίσουμε το κοιλιακό λίπος μετρώντας την περιφέρεια της μέσης μας. Όσο μεγαλύτερο είναι το νούμερο, τόσο περισσότερο σπλαχνικό λίπος διαθέτουμε. Η περιφέρεια μέσης στους άνδρες δεν πρέπει να ξεπερνά τα 102 εκ. και στις γυναίκες τα 88 εκ., προκειμένου να μειωθεί η πιθανότητα εκδήλωσης καρδιαγγειακών νοσημάτων στο μέλλον. Εάν η περίμετρος της μέσης είναι έως 94 εκ. για τους άνδρες και μέχρι 80 εκ. για τις γυναίκες, τότε ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι για την υγεία.
Βήµα 2 Εξίσου ασφαλής μέθοδος εκτίμησης των προοπτικών υγείας είναι ο υπολογισμός της αναλογίας της περιμέτρου μέσης προς την περίμετρο των γοφών. Μετράμε τη μέση μας στο ύψος του αφαλού και στη συνέχεια στο πιο φαρδύ σημείο της περιφέρειας των γοφών και διαιρούμε το πρώτο με το δεύτερο. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με μέση 70 εκ. και γοφούς 95 εκ. έχει αναλογία μέσης προς γοφούς 0,73. Για τους άνδρες, η φυσιολογική τιμή είναι κάτω από 0,95 και για τις γυναίκες κάτω από 0,80.
Βήµα 3 Ακόμα όμως κι αν οι παραπάνω μετρήσεις δείξουν ότι βρισκόμαστε μέσα στα φυσιολογικά επίπεδα, για να είμαστε βέβαιοι για την υγεία του οργανισμού μας, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι έχουμε παράλληλα και φυσιολογική αρτηριακή πίεση, χαμηλή χοληστερίνη και φυσιολογικό σάκχαρο αίματος (οι υψηλές τους τιμές δεν είναι καθόλου απίθανο να οφείλονται στην αυξημένη συσσώρευση σπλαχνικού λίπους).
Βήµα 4 Σημαντικό είναι, επίσης, να ρωτήσουμε τη μητέρα μας σε ποια ηλικία έμεινε έγκυος, καθώς και πόσα κιλά γεννηθήκαμε. Μελέτες δείχνουν ότι πρόκειται για 2 σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το βάρος μας στην ενήλικη ζωή, αφού οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο πιθανό να κάνουν μωρά που θα γίνουν παχύσαρκα όταν μεγαλώσουν. Επίσης, αυξημένη πιθανότητα παχυσαρκίας φαίνεται να έχουν και τα παιδιά που γεννήθηκαν με μικρότερο βάρος από το φυσιολογικό. Ανακαλύπτοντας αν έχουμε προδιάθεση για παχυσαρκία, μπορούμε να προσπαθήσουμε να κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, προκειμένου να θωρακίσουμε την υγεία μας μελλοντικά.

Γυμναστική για υγεία
Τι προσφέρει στον οργανισμό μας η καλή φυσική κατάσταση, ακόμα και αν είμαστε παχουλοί;
➜ Μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων.
➜ Περιορίζει τον κίνδυνο εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου, ενώ μειώνει τον κίνδυνο θανάτου σε ανθρώπους που έχουν ήδη μεταβολικό σύνδρομο.
➜ Ελαττώνει τις πιθανότητες εκδήλωσης καρδιαγγειακής νόσου σε διαβητικούς.
➜ Μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από τις διάφορες μορφές καρκίνου.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ κ. ΕΥΘΥΜΙΟ ΚΑΠΑΝΤΑΗ, παθολόγο-διαβητολόγο, διευθυντή του τμήματος Διαβήτη-Παχυσαρκίας-Μεταβολισμού στο Νοσοκομείο «Metropolitan».