Όλο και περισσότεροι ερευνητές σήμερα προειδοποιούν: «Η ανδρική γονιμότητα σταδιακά μειώνεται. Το σπέρμα χάνει τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα». Κάποτε, όταν ένα ζευγάρι δεν μπορούσε να κάνει παιδί, κοιτούσαν όλοι τη γυναίκα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, οι άνδρες γίνονται ολοένα και πιο υπογόνιμοι, με αποτέλεσμα η ανδρική υπογονιμότητα να αποτελεί πλέον στο 50% των περιπτώσεων την αιτία για εξωσωματική γονιμοποίηση. Oι άνδρες φαίνεται ότι χάνουν κάθε χρόνο το 2% της δυναμικής του σπέρματός τους. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μειώνεται ο αριθμός των σπερματοζωαρίων τους, αλλά και η κινητικότητά τους. Τι ευθύνεται για τον κατήφορο που έχει πάρει η ανδρική γονιμότητα; O σύγχρονος τρόπος ζωής. Oι συνήθεις ύποπτοι; Το τσιγάρο, η ρύπανση του περιβάλλοντος, το στρες, η μόδα, μέχρι και το τζακούζι!
Oι παράγοντες που μπορεί να βλάψουν την ποιότητα του σπέρματος είναι πολλοί, αλλά δεν επηρεάζουν όλους τους άνδρες το ίδιο. Η βλαπτική τους επίδραση εξαρτάται τόσο από το χρόνο και τη συχνότητα έκθεσης κάποιου σε έναν ή περισσότερους επιβαρυντικούς παράγοντες, όσο και από το ορμονικό του προφίλ και τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του. Το θετικό, βέβαια, είναι ότι ο ανθρώπινος οργανισμός έχει απίστευτες ικανότητες ανάκαμψης. Πράγμα που σημαίνει ότι, όταν ένας άνδρας σταματήσει να εκτίθεται σε κάποιον επιβαρυντικό παράγοντα, η ποιότητα του σπέρματός του μπορεί και πάλι να βελτιωθεί ή και να αποκατασταθεί. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αριθμός των σπερματοζωαρίων και η ποιότητά τους παρουσιάζει διακυμάνσεις από άνδρα σε άνδρα και από ημέρα σε ημέρα. Η κλινική πράξη δείχνει ότι δείγματα σπέρματος από τον ίδιο άνδρα που λαμβάνονται με διαφορά ενός μηνός μπορεί να διαφέρουν σημαντικά. Η γονιμότητα ενός άνδρα, λοιπόν, μπορεί να αλλάζει πολύ περισσότερο από ό,τι η γονιμότητα της γυναίκας. Oι άνδρες έχουν την ποσότητα με το μέρος τους. Από τη στιγμή που θα μπουν στην εφηβεία παράγουν συνεχώς σπέρμα. Στην ουσία, αποτελούν μια βιομηχανία παραγωγής σπερματοζωαρίων, σε αντίθεση με τη γυναίκα, που γεννιέται με όλα τα ωάρια που θα έχει στη ζωή της και από τα οποία μόνο 400-500 περίπου από το αρχικό απόθεμα θα ωριμάσουν και θα μπορούν να γονιμοποιηθούν.
Το κάπνισμα: Μελέτες της Oυρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Tottori της Ιαπωνίας, έχουν δείξει ότι μεγάλες ποσότητες μεταβολιτών της νικοτίνης (π.χ. κοτινίνη) στο αίμα προκαλούν βλάβη στη βιοσύνθεση της τεστοστερόνης, στη σπερματογένεση, στην ωρίμανση των σπερματοζωαρίων, καθώς και ελάττωση της γονιμοποιητικής ικανότητας. Το κάπνισμα, όμως, επηρεάζει και το γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων. Στην ουσία προκαλεί κατακερματισμό του DNA τους, με αποτέλεσμα το σπερματοζωάριο να έχει ελαττωμένη ικανότητα να πυροδοτήσει την απαραίτητη εμβρυϊκή ανάπτυξη. Σε άλλες έρευνες που έχουν γίνει έχει παρατηρηθεί επίσης ότι τα παιδιά των καπνιστών έχουν αυξημένο ποσοστό εμφάνισης καρκίνου σε νεογνική ηλικία σε σχέση με τα παιδιά των μη καπνιστών.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση: Η ρύπανση που προκαλείται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων μπορεί να ελαττώσει τη γονιμότητα των ανδρών. Μελέτες έχουν δείξει ότι άνδρες που εκτίθενται περισσότερο σε καυσαέρια (π.χ. οι υπάλληλοι διοδίων) έχουν χειρότερη ποιότητα σπέρματος και λιγότερα σπερματοζωάρια. Η ρύπανση, επίσης, προκαλεί βλάβες στο γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων, δυσκολεύοντας τη σύλληψη και αυξάνοντας τον κίνδυνο αποβολής. Ωστόσο, οι βλάβες φαίνεται πως είναι παροδικές και γι’ αυτό η αποφυγή των ρύπων επιτρέπει στα νέα σπερματοζωάρια να αναπτυχθούν φυσιολογικά.
Oι τοξικές ουσίες: Δεκάδες τοξικές ουσίες, που βρίσκονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις παντού στο περιβάλλον, ανιχνεύονται στο αίμα μας και μπορούν να μας βλάψουν ποικιλοτρόπως. Η εκτεταμένη, λοιπόν, παρουσία τους συνδέεται και με βλάβες στο DNA του σπέρματος.
Το στρες: Δεν υπάρχει σχεδόν καμία πάθηση που να μη σχετίζεται με το στρες και επίσης δεν υπάρχει πάθηση η οποία να μην αυξάνει το στρες, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Άνδρες που βρίσκονται σε κατάσταση στρες παράγουν μεγαλύτερο ποσοστό σπερματοζωαρίων ανώμαλης μορφολογίας. Σε ειδική μελέτη που έγινε φάνηκε ότι οι μαραθωνοδρόμοι κατά τη διάρκεια των προπονήσεών τους παράγουν σπερματοζωάρια διαφορετικής μορφολογίας από τα φυσιολογικά.
Oι υψηλές θερμοκρασίες: Oι υψηλές θερμοκρασίες είναι από τους πιο σημαντικούς εχθρός της ανδρικής γονιμότητας. Oι όρχεις, για να λειτουργήσουν, βρίσκονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη από αυτήν του σώματος. Η φύση, λοιπόν, έχει προνοήσει να τους προστατέψει, περικλείοντάς τους στο όσχεο, το οποίο είναι από τις λίγες περιοχές του δέρματος που δεν καλύπτεται με λίπος γιατί δεν πρέπει να λειτουργεί θερμομονωτικά – αντίθετα, πρέπει να έρχεται σε επαφή με τη δροσιά του περιβάλλοντος, προκειμένου το… εργοστάσιο παραγωγής σπερματοζωαρίων να «δουλεύει» καλά. O σύγχρονος όμως τρόπος ζωής συχνά τους… εκθέτει σε υψηλές θερμοκρασίες. Όπως και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των νεοτέρων. Παράδειγμα, τα στενά παντελόνια και τα σλιπάκια, που υπερθερμαίνουν τα γεννητικά όργανα καθώς φέρνουν τους όρχεις κοντά στους μηρούς αυξάνοντας έτσι τη θερμοκρασία τους και προκαλώντας μείωση της κινητικότητας του σπέρματος.
Oυσίες και οινοπνεύματα: Το αλκοόλ μειώνει την παραγωγή τεστοστερόνης στους όρχεις, ενώ τα παραισθησιογόνα και τα ναρκωτικά δρουν, μέσω καταστολής του υποθαλάμου του εγκεφάλου, μειώνοντας επίσης τα επίπεδα τεστοστερόνης.
Καταχρηση αντιβίοτικων: Φαρμακευτικές ουσίες, όπως τα συνήθη αντιβιοτικά (κινολόνες, τετρακυκλίνες, νιτροφουραντοΐνη, ερυθρομυκίνη, γενταμυκίνη), τα αναβολικά στεροειδή κ.ά. μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή και λειτουργία των σπερματοζωαρίων.
Τα πλαστικά ποτήρια: Η καθημερινή χρόνια συνήθεια πολλών ανδρών να πίνουν τον καφέ τους σε πλαστικό ποτήρι μπορεί, σύμφωνα με μελέτες, να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος λόγω των διάφορων ουσιών που εκλύονται από το πλαστικό, όταν αυτό έρθει σε επαφή με το ζεστό κυρίως καφέ.
Oι βρεφικές πάνες: Επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Κιέλου διαπίστωσαν ότι η πλαστική επένδυση στις πάνες αυξάνει τη θερμοκρασία στο όσχεο κατά 1ο C. Συγκεκριμένα, υποστήριξαν ότι η παρατεταμένη αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων κατά 1ο C είναι δυνατό να μειώσει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων που θα παράγει το βρέφος όταν ενηλικιωθεί.
Το κινητό: Υπάρχουν μελέτες που συσχετίζουν την πολύωρη και καθημερινή χρήση του κινητού τηλεφώνου με διαταραχές σπερματογένεσης, χωρίς όμως να έχει ξεκαθαριστεί η ακριβής σχέση.
Το αγαπημένο σας λάπτοπ: Κατά τη λειτουργία τους, τα λάπτοπ αναπτύσσουν στο εσωτερικό τους θερμοκρασία άνω των 70ο C και συχνά οι χρήστες τους τα τοποθετούν στους μηρούς τους, κοντά στους όρχεις, βλάπτοντας έτσι την ποιότητα του σπέρματος. Η ζημιά μπορεί να αποφευχθεί αν τοποθετείτε το λάπτοπ σε ένα τραπέζι ή γραφείο, ακόμα και στο κάθισμα δίπλα σας.
Ίσως τα ζεστά μπάνια, το τζακούζι, η σάουνα να ευθύνονται έως ένα βαθμό για το γεγονός ότι δεν μπορείτε να κάνετε παιδί. Το ζεστό μπάνιο που κάνετε και σας χαλαρώνει μπορεί να «σκοτώνει» τα σπερματοζωάριά σας, αφού οι υψηλές θερμοκρασίες αντενδείκνυνται. Μάλιστα, το να γεμίζει κανείς την μπανιέρα του και να μένει ώρα μέσα στο ζεστό νερό είναι ό,τι χειρότερο για την ανδρική γονιμότητα. Το ίδιο ισχύει και για το τζακούζι και τη σάουνα. Γι’ αυτό, μην το παρακάνετε και, όταν το κάνετε, επιλέγετε πάντα το νερό να έχει μια μέτρια θερμοκρασία. Το καλύτερο πάντως από όλα είναι το ντους.
Εκτός από τον τρόπο ζωής και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, υπάρχουν και παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα ενός άνδρα. Παθήσεις που βλάπτουν τη δράση του σπέρματος είναι η ορχίτιδα που προκύπτει μετά από μαγουλάδες, η κρυψορχία, η κιρσοκήλη, οι λοιμώξεις του ουροποιογεννητικού, τα παρατεταμένα εμπύρετα νοσήματα (πυρετός >38,5ο C, ανεξαρτήτως αιτιολογίας, που έχει κατασταλτική επίδραση στη σπερματογένεση μέχρι και για 6 μήνες), η χρόνια νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια, ο σακχαρώδης διαβήτης, αλλά και νευρολογικά νοσήματα. Επίσης, ενοχοποιούνται διάφορες ορμονικές διαταραχές, καθώς και τραυματισμοί στην περιοχή των γεννητικών οργάνων που μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονή ή ατροφία των όρχεων.
Ανάλογα με το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε και τη σοβαρότητά του, ο γιατρός σας θα σας συστήσει και την κατάλληλη θεραπεία, φαρμακευτική ή χειρουργική. Γι’ αυτούς που το πρόβλημά τους δεν επιδέχεται βελτίωση με φαρμακευτική ή άλλη αγωγή, ο ειδικός γιατρός θα συστήσει κάποια μορφή υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (σπερματέγχυση, εξωσωματική γονιμοποίηση ή ενδοωαριακή έγχυση σπερματοζωαρίων).
Στους άνδρες, η γονιμότητα δεν παρουσιάζει τις δραματικές αλλαγές που παρατηρούνται στις γυναίκες. Όμως, υπάρχει μια ήπια σταδιακή μείωση των επιπέδων της τεστοστερόνης, που αρχίζει νωρίς. Η ηλικία έναρξης της μείωσης και η ταχύτητα εξέλιξης της μείωσης αυτής διαφέρουν από άνδρα σε άνδρα. Μετά την ηλικία όμως των 50 ετών, στους περισσότερους άνδρες η μείωση είναι αισθητή. Στην ηλικία αυτή, η ποσότητα του σπέρματος μειώνεται, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι μειώνεται σε σημείο τέτοιο που να μην επιτρέπει την τεκνοποίηση. Oι άνδρες ουσιαστικά θα έχουν πάντοτε σπέρμα. Βέβαια, ήδη από το 1912 οι γιατροί είχαν παρατηρήσει ότι με την αύξηση της ηλικίας των ανδρών, αυξάνονταν και οι πιθανότητες μετάδοσης στα παιδιά χρωμοσωμιακών ανωμαλιών. Αρχικά η ηλικία της μητέρας θεωρείτο ως ο καθοριστικός παράγοντας για το σύνδρομο Down, σταδιακά όμως φάνηκε ότι παίζει ρόλο και η ηλικία του πατέρα. Μελέτες επίσης δείχνουν ότι ο κίνδυνος να προσβληθεί από σχιζοφρένεια ένα παιδί σχετίζεται με την ηλικία του πατέρα του κατά τη γονιμοποίηση. Όσο πιο ηλικιωμένος ήταν ο πατέρας του κατά τη γονιμοποίηση, τόσο πιο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να παρουσιάσει σχιζοφρένεια. Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί 20 διαφορετικές ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία του πατέρα.
Ένας άνδρας που υποψιάζεται ότι έχει πρόβλημα γονιμότητας αρχικά πρέπει να επισκεφτεί έναν ουρολόγο, ο οποίος θα τον κατευθύνει ανάλογα. Συνήθως, οι εξετάσεις στις οποίες υποβάλλεται είναι:
Το σπερμοδιάγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει τη μακροσκοπική και μικροσκοπική εξέταση του σπέρματος. Το δείγμα πρέπει να λαμβάνεται μετά από σεξουαλική αποχή τουλάχιστον 48 ωρών και σε καμία περίπτωση μεγαλύτερη των 5 ημερών. Επειδή ο έλεγχος της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων είναι εξαιρετικά σημαντικός, η εξέταση του σπέρματος πρέπει να γίνεται μέσα στην 1η ώρα από τη συλλογή του και το δείγμα κατά τη μεταφορά να φυλάσσεται σε θερμοκρασία σώματος και να αποφεύγονται οι ακραίες θερμοκρασίες (< 20 και > 40ο C). Η μικροσκοπική εξέταση περιλαμβάνει τη μέτρηση του αριθμού, της κινητικότητας, της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων και τη διαπίστωση ύπαρξης λευκών αιμοσφαιρίων (ένδειξη φλεγμονής).
O ορμονικός έλεγχος δεν είναι πάντα απαραίτητος. Θα πρέπει να γίνεται σε άτομα με βαριά ολιγοσπερμία ή αζωοσπερμία και σε εκείνους που το ιστορικό και η κλινική εξέταση θέτουν την υποψία ενδοκρινοπάθειας.
Γενικά, πάντως, καλό είναι ένας άνδρας, όταν φτάσει στη σεξουαλική ωριμότητα, να κάνει ένα σπερμοδιάγραμμα, ώστε, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, να μπορεί να το ελέγξει και να το αντιμετωπίσει έγκαιρα.
Δεν είναι λίγα και τα επαγγέλματα που έχουν συσχετιστεί με διαταραχές της γονιμότητας. Η επαγγελματική έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες (θερμαστές, πυροσβέστες, μάγειροι κλπ.), σε ηλεκτομαγνητικά κύματα, καθώς και οι εργασίες που σχετίζονται με την έκθεση και την επαφή με χημικά προϊόντα-βαρέα μέταλλα (π.χ. αλουμινάδες, ελαιοχρωματιστές, αγρότες κλπ.) ενδέχεται να επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος. Επίσης, επαγγελματίες οδηγοί που οδηγούν καθημερινά πολλές ώρες μπορεί να παρουσιάσουν μειωμένη γονιμότητα, αφού, σύμφωνα με έρευνες, ακόμη και δύο ώρες οδήγησης την ημέρα μπορεί να αυξήσει κατά 2ο C τη θερμοκρασία των όρχεων. Γι’ αυτό, οι ειδικοί συνιστούν δεκάλεπτα διαλείμματα ανά ώρα οδήγησης.
