Κορτιζόνη: Θαύμα ή δηλητήριο;

Χωρίς κορτιζόνη δεν θα ζούσαμε. Άλλωστε, η κορτιζόνη, που όταν παράγεται από τον ίδιο τον οργα­νισμό λέγεται κορτιζόλη, είναι μια ορμόνη η οποία, μεταξύ άλλων, συμβάλλει στη ρύθμιση του μεταβολισμού και στην καταπολέμηση φλεγμονών. Οι εντυπωσιακές της ιδιότητες την οδήγησαν στο εργαστήριο, όπου οι επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν κορτιζόνη συνθετικά. Έτσι, τη βρίσκουμε στα φαρμακεία σε πολλές μορφές, από χάπι και ένεση μέχρι κολλύριο και αλοιφή. Η χρήση της είναι ευρεία, αφού χορηγείται για ποικίλες ασθένειες, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, τα εκζέματα, το άσθμα ή η ελκώδης κολίτιδα, και τα αποτελέσματά της είναι θαυματουργά. Ένα τόσο ισχυρό φάρμακο, όμως, δεν θα μπορούσε να είναι αθώο. Η κορτιζόνη, λοιπόν, συχνά κατηγορείται για σημαντικές παρενέργειες, ακόμη και για πρόκληση ασθενειών. Τι ισχύει, επομένως; Είναι η κορτιζόνη ένα θαυματουργό φάρμακο ή πρόκειται για… δηλητήριο; Το Vita τη βάζει στο μικροσκόπιο και λύνει τις πιο συχνές σας απορίες.

Ο γιατρός μού είπε ότι χρειάζεται να πάρω κορτιζόνη. Έχω ακούσει, όμως, ότι υπάρχουν παρενέργειες με τη λήψη της. Ισχύει;
Πράγματι, η κορτιζόνη έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, που μπορεί να παρουσιαστούν μετά από χρόνια (πάνω από 3 μήνες), αλλά και μετά από οξεία χορήγηση (2-3 ημέρες). Ο κίνδυνος να εκδηλωθούν παρενέργειες εξαρτάται από το είδος της κορτιζόνης που χορηγείται (πόσο ισχυρή είναι), τη δόση, το χρόνο λήψης και το υπόστρωμα στο οποίο δρα (το ίδιο, δηλαδή, το άτομο που μπορεί π.χ. να είναι διαβητικό). Οι κυριότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να παρουσιαστούν μετά από χρόνια ή οξεία λήψη κορτιζόνης είναι:
• Αύξηση της πίεσης και του σακχάρου.
• Εμφάνιση γλαυκώματος (από τη χρήση κορτιζονούχου κολλυρίου).
• Μεταβολές της διάθεσης, που μπορεί να φτάσουν μέχρι την ψύχωση.
Η μακροχρόνια χρήση της μπορεί ακόμη να προκαλέσει:
• Γαστρικό έλκος.
• Οστεοπόρωση.
• Καταρράκτη.
• Σύνδρομο Cushing (ο ασθενής έχει λεπτά άκρα, παχύ κορμό και πρόσωπο στρογγυλό σαν την πανσέληνο).
• Ευαισθησία του οργανισμού σε λοιμώξεις, καθώς καταστέλλει το ανοσοποιητικό.
Οι πιο πολλές ανεπιθύμητες ενέργειες υποχωρούν με τη διακοπή της κορτιζόνης. Υπάρχουν όμως και μόνιμες βλάβες: η οστεοπό­ρωση, ο καταρράκτης και το γλαύκωμα. Ο γιατρός, πάντως, σταθ­μίζει τη σχέση οφέλους-κόστους και χορηγεί κορτιζόνη μόνο όταν χρειάζεται. Η λήψη π.χ. κορτιζόνης από έναν άνθρωπο με ρευματοειδή αρθρίτιδα που δυσκολεύεται να κινηθεί ή από έναν ασθματικό με πρόβλημα δύσπνοιας βελτιώνει την ποιότητα ζωής και συχνά αυξάνει το προσδόκιμο επιβίωσης.

Έχω συχνά φαγούρα στα μάτια και χρησιμοποιώ κορτιζονούχο κολλύριο. Υπάρχει κάποιος κίνδυνος;
Τα κορτιζονούχα κολλύρια δεν πρέπει να χορηγούνται χωρίς συνταγή γιατρού (κάτι που, δυστυχώς, συμβαίνει στην Ελλάδα), γιατί η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να προκαλέσει αύξηση της πίεσης του ματιού ή καταρράκτη. Υπάρχουν βέβαια διάφορα είδη κορτιζόνης, με πιο ελαφριά τη φλουορομεθολόνη, που δεν έχει σχεδόν καμία παρενέργεια, και ισχυρότερη τη δεξαμεθαζόνη, η οποία μετά από χρήση 15 ημερών ανεβάζει, σύμφωνα με έρευνες, την πίεση των ματιών στο 1/3 του γενικού πληθυσμού. Όταν έχετε, λοιπόν, συμπτώματα, όπως φαγούρα, ξεκινήστε με ένα αντιαλλεργικό κολλύριο που δεν ενέχει κινδύνους. Αν η φλεγμονή επιμένει, ο οφθαλμίατρος θα αποφασίσει αν χρειάζεται να σας χορηγήσει κορ­τιζόνη ήπιας μορφής (αν η λήψη διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα) ή ισχυρότερη (με έλεγχο πάντα της οφθαλμικής σας πίεσης). Αν χρειαστεί, ο γιατρός θα σας συστήσει και ένα ειδικό κολλύριο για να ρίξει την πίεση των ματιών.

Έπαιρνα κορτιζόνη σε χάπι και τα συμπτώματα υποχώρησαν, αλλά ο γιατρός μου επιμένει να τη συνεχίσω. Υπάρχει λόγος;
Η διακοπή της κορτιζόνης πρέπει να γίνεται σταδιακά, κυρίως όταν χορηγείται σε ενέσιμη μορφή, σε χάπι, αλλά και σε σπρέι (αν και η απορρόφηση από τον οργανισμό είναι μικρότερη). Ο λόγος είναι ότι ο οργανισμός μας παράγει τη συγκεκριμένη ορμόνη από τα επινεφρίδια. Όταν, λοιπόν, του χορηγείται κορτιζόνη εξωγενώς, ο ίδιος… ξεκουράζεται! Αν, λοιπόν, διακόψουμε απότομα τη λήψη της, χωρίς να τον προετοιμάσουμε, ο οργανισμός μένει χωρίς κορτιζόνη, μπορεί δηλαδή να προκληθεί οξεία επινεφριδιακή ανεπάρκεια, που απειλεί ακόμη και την ίδια τη ζωή μας.

Ισχύει ότι οι κορτιζονούχες κρέμες δεν έχουν παρενέργειες;
Οι κορτιζονούχες κρέμες που χρησιμοποιούνται συνήθως για εκζέματα ή αλλεργικές δερματικές αντιδράσεις, όταν συστήνονται για λίγες ημέρες, δεν έχουν καμία παρενέργεια. Ωστόσο, η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να επηρεάσει τη σύνθεση του κολλαγόνου και να δημιουργήσει ευαισθησία του δέρματος στις λοιμώξεις και δυσκολία επούλωσης των πληγών.

Η μητέρα μου ξεκίνησε να παίρνει κορτιζόνη και φοβάται ότι θα παχύνει. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Η λήψη κορτιζόνης από το στόμα ή σε ενέσιμη μορφή συνδέεται με την αύξηση βάρους και συνήθως μεταφράζεται σε εκτεταμένα πρηξίματα σε όλο το σώμα (πρόσωπο, λαιμό, κοιλιά κλπ.). Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για τις κρέμες και τα κολλύρια με κορτιζόνη. Η αύξηση, βέβαια, του βάρους είναι αναστρέψιμη μετά τη διακοπή της κορτιζόνης. Γιατί, όμως, το βάρος αυξάνεται; Η κορτιζόνη έχει την ιδιότητα να προκαλεί κατακράτηση νατρίου και υγρών, γι’ αυτό και είναι σημαντικό να αποφεύγεται η κατανάλωση αλατιού και προϊόντων πλούσιων σε αλάτι κατά το διάστημα λήψης της.

Υπάρχει κάποιος τρόπος να μειώσω τις αρνητικές επιπτώσεις της κορτιζόνης;
Αποφύγετε το αλάτι, που προκαλεί κατακράτηση υγρών και αυξάνει την πίεση, περιορίστε τα γλυκά, που ανεβάζουν το σάκχαρο, και γενικά ακολουθήστε μια διατροφή φτωχή σε λιπαρά. Καλό είναι, επίσης, να παίρνετε την κορτιζόνη μετά το φαγητό, ώστε να μην ερεθίζεται το στομάχι σας.

Ο γιατρός μου μου σύστησε εισπνεόμενο σπρέι για την οξεία κρίση βήχα του γιου μου. Αναρωτιέμαι αν πράγματι χρειάζεται να πάρει κορτιζόνη.
Το εισπνεόμενο σπρέι με κορτιζόνη συστήνεται κυρίως σε άτομα με ΧΑΠ (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια) ή άσθμα. Αν και δεν είναι αντιβηχικό φάρμακο, μπορεί να χορηγηθεί σε περιπτώσεις ασθματοειδούς βήχα, όταν υπάρχει δηλαδή υπεραντιδραστικότητα των βρόγχων και, επομένως, προκαλείται βρογχόσπασμος. Ο παθολόγος, ο πνευμονολόγος ή ο παι­δίατρος θα αποφασίσουν ποιο σχήμα λήψης της κορτιζόνης θα δοθεί (π.χ. καθημερινά, μέρα παρά μέρα) και για πόσο διάστημα πρέπει να συνεχιστεί η λήψη.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. ΝΙΚΟΛΑΟ Μ. ΣΙΤΑΡΑ, αναπληρωτή καθηγητή Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τον κ. Γιώργο Στάμα, χειρουργό-οφθαλμίατρο.