Δεν είναι μόνο τα κλειδιά που χάσαμε, είναι και τα γυαλιά μας που ψάχνουμε και το συρτάρι που ανοίξαμε και δεν θυμόμαστε τι θέλουμε να πάρουμε από μέσα και το τηλέφωνο του φίλου που ξεχάσαμε και το όνομα του γείτονα που μας διαφεύγει. Αν τα προβλήματα που έχετε με τη μνήμη σας είναι τέτοιου είδους, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε και να πηγαίνει ο νους σας στο Αλτσχάιμερ. Φυσικά, όσο μεγαλώνουμε τόσο φθίνει η μνήμη και γίνεται πιο επιλεκτική, με αποτέλεσμα να συγκρατούμε μόνο σημαντικές πληροφορίες. Από την άλλη, η απώλεια των νευρικών κυττάρων αναπληρώνεται κατά κάποιον τρόπο από τις εμπειρίες μας, γι’ αυτό έχουμε ηλικιωμένους που αν και πάτησαν τα 80… τα έχουν 400. Ας έχουμε, ωστόσο, υπόψη, ιδιαίτερα οι νεότεροι, ότι μπορεί να υπάρχουν και ένα σωρό άλλοι λόγοι που μπορεί να ευθύνονται για τα… ολισθήματα της μνήμης, και όχι μόνο οι εκφυλιστικές νόσοι. Για να μην… ξεχνιόμαστε, λοιπόν, ας δούμε ορισμένους από αυτούς τους λόγους.

Το έντονο καθημερινό στρες
Από τους πιο κακούς συμβούλους της μνήμης είναι το στρες. Όταν, μάλιστα, είναι έντονο και παρατεταμένο, μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη και να αλλάξει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα υψηλά επίπεδα των ορμονών του στρες φθείρουν τα κύτταρα του εγκεφάλου και βλάπτουν τον ιππόκαμπο (σημαντική δομή του εγκεφάλου που ρυθμίζει τη μνήμη). Λειτουργώντας υπό την επίδραση έντονου στρες, τόσο η μνήμη όσο και η κρίση μας επηρεάζονται αρνητικά και προκαλούνται διαταραχές της συγκέντρωσης και της προσοχής. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των μαθητών που, ενώ έχουν μελετήσει, την ώρα των εξετάσεων ξεχνούν τα πάντα. Από την άλλη, μικρή δόση στρες οδηγεί σε μεγαλύτερη απόδοση και καλύτερη οργάνωση των δραστηριοτήτων μας.

Το «ανέμελο» lifestyle
Όσοι έχουμε υιοθετήσει επί χρόνια πολλές ανθυγιεινές συνήθειες (π.χ. καπνίζουμε, ξενυχτάμε, πίνουμε αλκοόλ, δεν ασκούμαστε, αποφεύγουμε τα φρούτα και τα λαχανικά) αντιμετωπίζουμε τριπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουμε σημαντική φθορά των νοητικών μας ικανοτήτων και διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουμε προβλήματα μνήμης, σύμφωνα με γαλλική μελέτη που έκαναν ειδικοί του Νοσοκομείου «Paul Brousse». Η συστηματική κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, για παράδειγμα, καταστέλλει τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να μην μπορεί να απομνημονεύει με ευκολία. Επιπλέον, επηρεάζονται και άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως η κρίση και η οργανωτική ικανότητα. Από την άλλη, το κάπνισμα προκαλεί σύσπαση και ανεπαρκή αιμάτωση των αγγείων του εγκεφάλου. Οι δεκάδες, μάλιστα, χημικές ουσίες που απελευθερώνονται κατά την καύση του, μπορούν να προκαλέσουν μικροαγγειοπάθεια.

Ο ύπνος που δεν ξεκουράζει
Η πρόσκαιρη απώλεια μνήμης μπορεί να σχετίζεται με έλλειψη ή κακή ποιότητα ύπνου. Ο ύπνος βοηθά στη μνήμη και είναι απαραίτητος για τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, βοηθά να αποθηκεύονται και να «ταξινομούνται» οι πληροφορίες που παίρνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αντίθετα, όταν δεν κοιμόμαστε αρκετά ή καλά, τότε μπορεί να παρουσιάσουμε αδυναμία συγκέντρωσης και απώλεια μνήμης.

Οι αρνητικές σκέψεις
Πίσω από την αφηρημάδα και τα συχνά κενά μνήμης μπορεί να κρύβεται η κακή συναισθηματική μας κατάσταση. Όταν ο νους είναι απασχολημένος με ανήσυχες και καταθλιπτικές σκέψεις, η μνήμη αποδιοργανώνεται. Η έλλειψη ελπίδας, αυτοπεποίθησης, η αίσθηση ανικανότητας, είναι αρνητικά συναισθήματα που της δημιουργούν προβλήματα. Χωρίς άγχος και θλιβερές σκέψεις, οι δυνατότητες της μνήμης μας είναι πολύ μεγαλύτερες.

Η πλήξη και η μοναξιά
Η απουσία φίλων και συναναστροφών «κοιμίζουν» τα εγκεφαλικά μας κύτταρα. Γι’ αυτό και η μοναξιά θεωρείται από τους χειρότερους εχθρούς της μνήμης, του λόγου και της σκέψης. Ένας άνθρωπος που ζει μόνος, δεν έχει ενδιαφέροντα, η ζωή του είναι μονότονη, δεν διεγείρει το μυαλό του με καινούργια μηνύματα, είναι πιθανό να παρουσιάσει σταδιακά εξασθένηση της μνήμης του. Όσο πιο συχνά μιλάμε στο τηλέφωνο, όσο πιο συχνά βγαίνουμε για να διασκεδάσουμε και να συζητήσουμε, τόσο καλύτερη μνήμη θα έχουμε. Η έντονη κοινωνική ζωή φαίνεται πως βοηθά να διατηρούνται σε καλό επίπεδο οι εγκεφαλικές μας λειτουργίες, ενώ η διαδικασία της συνομιλίας αφυπνίζει τη μνήμη.

Οι στερητικές δίαιτες
Οι εξαντλητικές δίαιτες στερούν από τον οργανισμό, και κατ’ επέκταση από τον εγκέφαλο, πλήθος θρεπτικών συστατικών, απαραίτητων για την εύρυθμη λειτουργία του. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι όσοι ακολουθούν στερητικές δίαιτες έχουν χαμηλότερη απόδοση σε νοητικές δοκιμασίες σε σχέση με εκείνους που ακολουθούν ισορροπημένη διατροφή. Σύμφωνα, επίσης, με συμπεράσματα πειραμάτων που έγιναν σε ποντίκια και δημοσιεύτηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Molecular Neuro­degeneration», οι πρωτεϊ­νικές δίαιτες τύπου Άτκινς προκαλούν μακροπρόθεσμα εγκεφα­λικές βλάβες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εμφάνιση της
νόσου Αλτσχάιμερ. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η περιοχή του ιππόκαμπου που σχετίζεται με τη μνήμη ήταν λιγότερο ανεπτυγμένη στα τρωκτικά που κα­τανάλωναν συχνά γεύματα, παρόμοια με εκείνα που συστήνει η δίαιτα Άτκινς, συγκριτικά με εκείνων που τρέφονταν κανονικά. Είναι σημαντικό, λοιπόν, όσοι θέλετε να χάσετε κιλά να το κάνετε ακολουθώντας μια ισορροπημένη δίαιτα, που θα σας εξασφαλίσει μόνιμα αποτελέσματα και ταυτόχρονα δεν θα θέσει σε κίνδυνο τη μνήμη σας.

Η πολλή τηλεόραση
Η πολύωρη και παθητική παρα­κολούθηση τηλεόρασης «αποκοιμίζει» τις μνημονικές μας ικανό­τητες, καθώς η μνήμη θέλει εξάσκηση για να παραμείνει ακμαία. Αμερικανοί ερευνητές από την κλινική «Mayo» υποστηρίζουν ότι σε σχετική έρευνα φάνηκε πως όσοι παρακολουθούσαν τηλεόραση για λιγότερο από 7 ώρες την ημέρα είχαν 50% μειωμένη πιθανότητα να εμφανίσουν άνοια σε σχέση με αυτούς που παρέμεναν κολλημένοι μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Πολλά δημοφιλή φάρμακα
Ορισμένα από τα πλέον συνηθισμένα φάρμακα που παίρνουμε για άλλα προβλήματα υγείας μπορεί να ευθύνονται για τα σκαμπανεβάσματα της μνήμης μας. Αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, αντιυπερτασικά, κορτικοειδή, αντιισταμινικά ενδέχεται να επηρεάζουν την καλή λειτουργία της μνήμης.

Το μενού της μνήμης
Η καλύτερη πρόταση για τη διατροφή μας είναι η προσαρμογή στο μεσογειακό πρότυπο. Όσο περισσότερο συμμορφωνόμαστε σε αυτό τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος για άνοια. Φροντίστε, λοιπόν, να τρώτε:

Πρωινό, γιατί ενισχύει την πρόσφατη μνήμη και βελτιώνει την απόδοση στη δουλειά ή το σχολείο.
Φρούτα και λαχανικά, γιατί φαίνεται ότι έχουν ευεργετική επίδραση στη μνήμη, χάρη στις πολλές αντιοξειδωτικές τους ουσίες. Καταναλώνετε φρέσκα φρούτα και χυμούς (2-3 μερίδες την ημέρα) και 2 σαλάτες ημερησίως.
Όσπρια και λαδερά 1-2 φορές την εβδομάδα.
Φυτικές ίνες (πλήρες ψωμί και δημητριακά, ακατέργαστο ρύζι, ζυμαρικά, πατάτες με τη φλούδα, είτε ψητές είτε βραστές στον ατμό) 20-30 γρ. την ημέρα.
Τροφές πλούσιες σε ω-3 (σολομό, πέστροφα, ρέγκα, τόνο, σαρδέλα, σκουμπρί, σπανάκι) 1-2 φορές την εβδομάδα.
Κόκκινο κρέας και πουλερικά (άπαχα) 1 φορά την εβδομάδα.
Τροφές πλούσιες σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β (γάλα και γιαούρτι χαμηλών λιπαρών, δημητριακά ολικής άλεσης), γιατί βοηθούν τη μνήμη και συμβάλλουν στην προστασία από ορισμένα νευρολογικά προβλήματα.
Βιταμίνη Ε, γιατί ενισχύει το μεταβολισμό του εγκεφάλου, που επιβραδύνεται με το πέρασμα των χρόνων.
Ελαιόλαδο κατά προτίμηση, αντί για άλλες λιπαρές ύλες.
Μέλι, γιατί ανεβάζει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, η οποία θεωρείται το κύριο καύσιμο του εγκεφάλου.
Ξηρούς καρπούς (καρύδια, αμύγδαλα).
Κόκκινο κρασί, 1 ποτηράκι την ημέρα για τις γυναίκες και 2 για τους άνδρες.
Τσάι και ιδιαίτερα πράσινο (έως 4 φλιτζάνια την ημέρα).

Οργανώστε την άμυνά σας κατά της άνοιας
Οι δημιουργικές δραστηριότητες, η σωστή διατροφή, η συστηματική άσκηση ακονίζουν τη μνήμη και «σηκώνουν ανάχωμα» στη φθορά που επιφέρουν όλοι οι επιβαρυντικοί παράγοντες που αναφέραμε.

Google it!
Οι διαδικτυακές αναζητήσεις δεν αποτελούν μόνο ένα χρήσιμο εργαλείο στη δουλειά μας, αλλά και ένα είδος εγκεφαλικής άσκησης. Και για του λόγου το αληθές, ειδικοί του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες εκτιμούν ότι η συχνή αναζήτηση στο Διαδίκτυο επιβραδύνει την ανάπτυξη της άνοιας. Σε ειδική μελέτη που έγινε, μάλιστα, φάνηκε ξεκάθαρη βελτίωση των νοητικών διεργασιών σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονταν με τη μνήμη. Επιπλέον, σύμφωνα με τους ερευνητές, η δράση του λεγόμενου «googling» είναι πιο αποτελεσματική όσον αφορά τη βελτίωση των εγκεφαλικών λειτουργιών ακόμη και από την ανάγνωση ενός βιβλίου.

Μορφωθείτε
Οι τέχνες και τα γράμματα (μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, διάβασμα βιβλίων, εφημερίδων, περιοδικών), η εκμάθηση ξένων γλωσσών, οι σπουδές και η μόρφωση γενικότερα ενισχύουν τις λειτουργίες του εγκεφάλου και κατ’ επέκταση τη μνήμη. Τα στοιχεία που καλούμαστε να μάθουμε είναι τόσο πολλά και η προσπάθεια που καταβάλλουμε τόσο έντονη, ώστε να κινητοποιούμε τη μνήμη μας και να την κρατάμε σε εγρήγορση. Φαίνεται, μάλιστα, ότι οι άνθρωποι που έχουν σπουδάσει ενισχύουν τα νευρωνικά δίκτυα και τους περισσότερους νευρώνες στον εγκέφαλό τους.

Ακονίστε το μυαλό σας
Το «Βrain Τest Βritain», που θα βρούμε στο Διαδίκτυο, μας δίνει οδηγίες για το πώς να ασκούμε τη μνήμη μας σε συστηματική βάση. Μπορεί κανείς να επιλέξει από τρεις βασικές κατηγορίες νοητικών ασκήσεων. Εξάσκηση για:
• 10 λεπτά την ημέρα • 3 φορές την εβδομάδα • 6 εβδομάδες τουλάχιστον. Για περισσότερα, επισκεφτείτε το site: www.bbc.co.uk/labuk/experiments/braintestbritain.

Ασκηθείτε
Το σώμα και το μυαλό είναι αλληλένδετα. Έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική άσκηση μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισης άνοιας κατά 50%. Συγκεκριμένα, διεγείρει την αναγέννηση των νευρικών κυττάρων και συντελεί στην καλή καρδιακή λειτουργία, ενώ οξυγονώνει σωστά και τον εγκέφαλο. Η καλή αιμάτωση του εγκεφάλου έχει αποδειχτεί ότι ενισχύει τις νοητικές μας λειτουργίες. Οι ειδικοί συνιστούν άσκηση 3 φορές την εβδομάδα, από 30-45 λεπτά.

Περισσότερες πληροφορίες για τα Ιατρεία Μνήμης μπορείτε να βρείτε εδώ.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Μάγδα Τσολάκη, νευρολόγο-ψυχίατρο, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νευρολογίας στο «Αριστοτέλειο» Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και πρόεδρο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Νόσου Αλτσχάιμερ.