Φάκελος – Καρκίνος: Είμαστε στην αρχή του τέλους; Πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία

Εμβόλια, φάρμακα, διαγνωστικά τεστ, πρωτοποριακά μηχανήματα ρίχνονται στη μάχη κατά του καρκίνου. Ερευνητές από όλο τον κόσμο κλείνονται σε εργαστήρια και παρακολουθούν τη ζωή των ανθρώπινων κυττάρων, με σκοπό να διερευνήσουν τα αίτια και τους μηχανισμούς της καρκινογένεσης. Τα ΜΜΕ, από την άλλη, παρουσιάζουν συχνά ειδήσεις που μιλούν για θαυματουργές θεραπείες που θα λύσουν το πρόβλημα του καρκίνου μια για πάντα. Και παρόλο που η πρόοδος των τελευταίων ετών είναι σημαντική, άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν από καρκίνο. Πού ακριβώς βρισκόμαστε; Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις όσον αφορά τη θεραπεία και τη διάγνωση του καρκίνου; Πόσο σημαντική είναι η πρόληψη; Θα καταφέρουμε ποτέ να απαλλαγούμε οριστικά από αυτή τη νόσο;

«Όποιος προλαμβάνει δεν αρρωσταίνει»

Αυτό είναι το δυναμικό σύνθημα της Eλληνικής Aντικαρκινικής Eται­ρείας. Μια καλύτερη ζωή, χωρίς αρρώστια, είναι και το ζητούμενο του Vita. Γι’ αυτό καταρτίσαμε έναν πολύτιμο οδηγό ζωής που βασίζεται στις πιο σημαντικές εντολές που απομακρύνουν τον κίνδυνο του καρκίνου.
Κόψτε το κάπνισμα
Σύμφωνα με όλους τους ειδικούς, αλλά και πλήθος ερευνών, το κάπνισμα είναι από τους πλέον επιβαρυντικούς παράγοντες για ανάπτυξη καρκίνου. Με πάνω από 450 καρκινογόνες ουσίες, ενοχοποιείται για τις 9 από τις 10 περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα που διαγιγνώσκονται στη χώρα μας. Επιπλέον, αποτελεί ενοχοποιητικό παράγοντα για το 1/3 όλων των μορφών καρκίνου, και κυρίως του στόματος, του φάρυγγα, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστης και του μαστού.

Μην παχύνετε
«Η παχυσαρκία μπορεί να μετατραπεί στο μέλλον στην κυριότερη αιτία για την εμφάνιση καρκίνου στις γυναίκες», δηλώνει η δρ. Άντριου Ρένεχαν, επικεφαλής σχετικής μελέτης του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης, περισσότεροι από 124.000 Ευρωπαίοι ανέπτυξαν καρκίνο κατά το τελευταίο έτος γιατί ήταν υπέρβαροι. Οι περισσότερες νέες περιπτώσεις καρκίνου καταγράφηκαν σε υπέρβαρες και παχύσαρκες γυναίκες της Κεντρικής Ευρώπης. Οι μορφές, μάλιστα, της νόσου που έκαναν πιο συχνά την εμφάνισή τους ήταν ο καρκίνος του ενδομητρίου, του μαστού και του παχέος εντέρου. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να μην παχύνετε και να διατηρείτε το βάρος σας σταθερό.

Περιορίστε το αλκοόλ
Πολυάριθμες έρευνες υποστηρίζουν ότι 1 με 3 ποτηράκια κρασί την ημέρα (ανάλογα με το φύλο και τη σωματική διάπλαση) συμβάλλουν στη μακροζωία. Η αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, όμως, πέρα από αυτά τα όρια μπορεί να είναι καταστροφική για την υγεία, καθώς συνδέεται με πρόκληση διάφορων μορφών καρκίνου, όπως της στοματικής κοιλότητας, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παχέος εντέρου και του μαστού. Όταν μάλιστα η κατανάλωση αλκοόλ συνοδεύεται με κάπνισμα, ο κίνδυνος αυξάνεται ακόμα περισσότερο. Επιπλέον, οι γυναίκες με επιβαρυμένο κληρονομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού είναι καλό να αποφεύγουν την κατανάλωση αλκοόλ.

Πάνω από 90.000 θάνατοι το χρόνο θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν ο ενήλικος πληθυσμός διατηρούσε ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος

Γυμναστείτε
Η άσκηση είναι σημαντικός παράγοντας υγείας που βελτιώνει ταυτόχρονα και την ποιότητα ζωής μας, μας λένε οι ειδικοί. Μάλιστα, το καθημερινό περπάτημα φαίνεται ότι περιορίζει τον κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη. Συγκεκριμένα, σε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο «Urology» αναφέρεται ότι όσοι περπατούν 3-6 ώρες την εβδομάδα έχουν κατά 66% χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου του προστάτη, συγκριτικά με όσους δεν ασκούνται. Αλλά και οι γυναίκες που κάνουν ήπια προς έντονη σωματική άσκηση (ακόμη και με τη μορφή εργα­σιών στο σπίτι) μειώνουν κατά 17% τον κίνδυνο για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού, σε σχέση με τις υπόλοιπες. Γενικότερα, λοιπόν, στόχος δεν είναι να περνάτε όλο τον ελεύθερο χρόνο σας στο γυμναστήριο. Ακόμα και 30 λεπτά άσκησης, π.χ. γρήγορο περπάτημα, τζόγκινγκ, χορός, ποδηλασία, κολύμβηση, 3-4 φορές την εβδομάδα, μπορούν να αποδειχτούν εξαιρετικά ωφέλιμα.

Αποφεύγετε την ορμονοθεραπεία
Οι θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης, οι οποίες χορηγούνται κυρίως σε γυναίκες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση, θα ήταν καλό να αποφεύγονται, αφού έχουν συνδεθεί με διάφορες μορφές καρκίνου, κυρίως του μαστού. Πρόσφατη μελέτη, μάλιστα, του Πανεπιστη­μίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες έδειξε ότι η ορμονοθεραπεία ενδεχομένως πυροδοτεί και την εμφάνιση ενός επιθετικού τύπου καρκίνου του πνεύμονα. Βάσει των νέων ευρημάτων, οι ερευνητές τονίζουν ότι ειδικά οι καπνίστριες, αν ακολουθούν ήδη ορμονοθεραπεία, καλό θα ήταν να τη σταματήσουν. Ακόμη κι αν υπάρχει μεγάλη ανάγκη λήψης ορμονών, αυτή θα πρέπει να περιορίζεται σε όσο το δυνατόν μικρότερο διάστημα σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού σας.

Τρώτε μεσογειακά
Η διατροφή κρατά ρόλο-κλειδί στην πρόληψη του καρκίνου. Στις αναπτυγμένες χώρες, το κυρίαρχο διατροφικό πρότυπο με την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος, κορεσμένων λιπαρών, επεξεργασμένων τροφίμων και ζάχαρης επιβαρύνει την υγεία μας. Έρευνες έχουν συσχετίσει την υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος με καρκίνο του μαστού, του ορθού, του στομάχου, της λέμφου, της χοληδόχου κύστης και του προστάτη. Αντίθετα, μια ισορροπημένη διατροφή και μάλιστα μεσογειακή, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, με υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικές ουσίες και φυτικές ίνες, συμβάλλει στην πρόληψη της εμφάνισης διάφορων μορφών καρκίνου. Σύμφωνα, μάλιστα, με έρευνα του καθηγητή Eπιδημιολογίας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, κ. Δημήτρη Τριχόπουλου, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «British Journal of Cancer» και στην οποία συμμετείχαν 26.000 Έλληνες, διαπιστώθηκε ότι όσοι εμπλούτιζαν τη διατροφή τους με όσπρια (φακές, φασόλια), ενώ παράλληλα μείωναν την κατανάλωση κόκκινου κρέατος, φάνηκε να περιορίζουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου κατά 12%.

Οι τροφές που πολεμούν τον καρκίνο

Από την πληθώρα των αγαθών που έχουμε στη διάθεσή μας, έχει σημασία να κάνουμε τις καλύτερες δυνατές επιλογές. Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν τρόφιμα με εξαιρετικό συνδυασμό ουσιών που επιδρούν προστατευτικά στο μεταβολισμό των κυττάρων, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του κινδύνου. Αξιοποιώντας, λοιπόν, πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, και με τη βοήθεια του κλινικού διαιτολόγου-διατροφολόγου κ. Λάμπρου Μελίστα, επιλέξαμε τα πιο σημαντικά από τα τρόφιμα αυτά:
• Οι ντομάτες περιέχουν λυκοπένιο, ένα αντιοξειδωτικό που θεωρείται ότι ελαττώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, του προστάτη, του παγκρέατος και του πεπτικού συστήματος. Προϊόντα της ντομάτας, όπως ο ντοματοπολτός και το κέτσαπ, αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές λυκοπενίου.
• το μπρόκολο αποτελεί εξαιρετική πηγή σουλφοραφάνης, ενός φυσικού φυτοχημικού συστατικού που ενισχύει την αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού μας. Εκτός από το μπρόκολο, εντοπίζεται επίσης στο κουνουπίδι, το λάχανο και τα λαχανάκια Βρυξελλών και μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου, του μαστού, του δέρματος και του προστάτη.
• Οι φράουλες και τα βατόμουρα είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες, τις λεγόμενες ανθοκυανίνες, οι οποίες τους δίνουν το έντονο χρώμα τους και θεωρείται ότι προστατεύουν από διάφορες μορφές καρκίνου, κυρίως του οισοφάγου και του παχέος εντέρου.
• Το σπανάκι θεωρείται σημείο αναφοράς για όλα τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Διαθέτει τις μεγαλύτερες ποσότητες βιταμίνης Ε και λουτεΐνης για την πρόληψη του καρκίνου στο ήπαρ, στο μαστό, στον προστάτη και στο παχύ έντερο.
• Το σκόρδο αυξάνει τη δραστικότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, που πολεμούν τον καρκίνο και βοηθούν στη διάσπαση καρκινογόνων ουσιών.
• Το ελαιόλαδο συμβάλλει στην προστασία από τον καρκίνο, λόγω της περιεκτικότητάς του σε βιταμίνη Ε, σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και σε σκουαλένιο, συστατικό το οποίο παρεμβαίνει στα ογκογονίδια.
• Ο ανανάς αποτελεί εξαιρετική πηγή της αντιοξειδωτικής βιταμίνης C και του ενζύμου βρωμελαΐνη, που μπορεί να προστατεύει από τον καρκίνο του πνεύμονα και του μαστού.
• Τα μήλα, παράλληλα με τα αντιοξειδωτικά τους οφέλη, περιέχουν το φυτοχημικό κουερσετίνη, ένα σημαντικό βιοφλαβονοειδές της διατροφής μας, για το οποίο μελέτες έδειξαν ότι ίσως ελαττώνει τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα και επιβραδύνει την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη.
• Το τσάι περιέχει κατεχίνες (ονομάζονται και πολυφαινόλες), ισχυρά αντιοξειδωτικά που προστατεύουν από τον καρκίνο. Το πράσινο τσάι φημίζεται για το ισχυρότατο αντιοξειδωτικό του, την επιγαλλοκατεχίνη (EGCG), ενώ και το μαύρο τσάι έχει το δικό του «οπλοστάσιο» με αντικαρκινικά συστατικά.

Όσοι τρώνε συστηματικά όσπρια και περιορίζουν το κρέας, μειώνουν τον κίνδυνο του καρκίνου κατά 12%

Η ισχύς εν τη ενώσει
Για όλα τα αντικαρκινικά τρόφιμα υπάρχουν μελέτες που έχουν δείξει ότι επιδρούν μεμονωμένα στον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Ωστόσο, πολυάριθμες έρευνες δείχνουν ότι, όταν καταναλώνονται ταυτόχρονα, οι φυτοχημικές ουσίες δρουν μαζί και έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα (συνεργιστική επίδραση) σε σχέση με τη μεμονωμένη δράση.
Τα διατροφικά πρότυπα Οι νέες κατευθύνσεις της Επιδημιολογίας σχετικά με τη διατροφή και τη συσχέτισή της με την ασθένεια προωθούν ολοκληρωμένα διατροφικά πρότυπα (π.χ. μεσογειακή ή δυτικού τύπου διατροφή) και όχι μεμονωμένα τρόφιμα. Ένα διατροφικό πρότυπο πλούσιο σε τρόφιμα με αντικαρκινική δράση μπορεί να προστατέψει από πολλές μορφές καρκίνου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή.

Διάγνωση πολύ νωρίς, μόνο με μια σταγόνα

Η έγκαιρη διάγνωση έχει αποδειχτεί σωτήρια για χιλιάδες ανθρώπους που εμφάνισαν καρκίνο και τελικά κέρδισαν τη ζωή τους γιατί είχαν την τύχη να τον ανακαλύψουν νωρίς, πριν προλάβει να μεταφερθεί σε άλλα όργανα και ιστούς. Γι’ αυτό και η ανάπτυξη διαγνωστικών μεθόδων που επιτρέπουν την πρώιμη ανίχνευση των καρκινικών κυττάρων παραμένει πάγιο ζητούμενο. Οι εξελίξεις σε αυτό τον τομέα είναι πολύ ελπιδοφόρες.
Μοριακή διάγνωση
Πριν απο τα συμπτώματα Το μέλλον της έγκαιρης ανακάλυψης του καρκίνου βρίσκεται στη μοριακή διάγνωση. Ελέγχοντας, δηλαδή, σε γονιδιακό επίπεδο κάποιους ειδικούς δείκτες μέσω του αίματος, των πτυέλων ή των ούρων, οι ειδικοί θα μπορούν να ανιχνεύουν πολύ πρόδρομα γονίδια που δεν έχουν πλέον τη φυσιολογική δομή τους και έχουν μεταλλαχθεί. Θα μπορούν έτσι να διαγιγνώσκουν κακοήθειες πριν ακόμα υπάρξουν συμπτώματα.
Αναζητώντας… γονιδιακές υπογραφές Σε ό,τι αφορά π.χ. τον καρκίνο του πνεύμονα, σήμερα το κατεξοχήν διαγνωστικό «όπλο» είναι οι αξονικές τομογραφίες. Τώρα, όμως, εξελίσσονται έρευνες για την ανάπτυξη ενός τεστ με το οποίο λαμβάνονται πτύελα και ελέγχονται γονίδια από τον πνεύμονα, έτσι ώστε, αν οι ειδικοί ανακαλύψουν κάτι ύποπτο, να είναι σε θέση να το αντιμετωπίσουν σε εξαιρετικά αρχικό στάδιο. Παρόμοια τεστ διαμορφώνονται και για άλλες μορφές καρκίνου, όπως της ουροδόχου κύστης, μέσω των ούρων. Οι επιστήμονες επιχειρούν να βρουν τέτοιες «γονιδιακές υπογραφές» στο αίμα και για όλους τους άλλους τύπους καρκίνου. Με μία σταγόνα αίματος, δηλαδή, θα γίνεται γονιδιακή πρώιμη διάγνωση. Τέτοιου είδους τεστ ήδη υπάρχουν για τον καρκίνο του μαστού και του προστάτη, αλλά έχουν περιορισμένη κλινική χρησιμότητα. Οι έρευνες συνεχίζονται, ώστε στο εγγύς μέλλον να είναι δυνατή η γονιδιακή ανίχνευση του καρκίνου χωρίς επεμβατικές τεχνικές.
Το μέλλον στην εξατομίκευση
Τα τεστ, μάλιστα, αυτά θα έχουν διπλή χρησιμότητα: Εκτός του ότι βοηθούν να ανακαλυφθούν έγκαιρα μερικές μορφές καρκίνου, αποδεικνύονται χρήσιμα και στους προχωρημένους καρκίνους, δίνοντας περισσότερες πληροφορίες όσον αφορά την ενδεδειγμένη θεραπεία και την πρόγνωση. Το σημαντικό, λοιπόν, είναι ότι, αν μελετώντας μια σειρά από πολλά γονίδια μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις ιδιαιτερότητες που έχει ένας όγκος από έναν άλλον ίδιο όγκο σε ένα διπλανό ασθενή, τότε θα είμαστε σε θέση να χορηγήσουμε πιο εξατομικευμένη θεραπεία. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι θα ξέρουμε ποια θεραπεία από αυτές που έχουμε στο «οπλοστάσιό» μας θα αποδώσει καλύτερα σε ποιον συγκεκριμένο ασθενή.

Απεικονιστική διάγνωση
Βλέποντας τις καρκινικές βλάβες Οι απεικονιστικές τεχνικές έχουν πλέον εξελιχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και μας δίνουν τη δυνατότητα να βλέπουμε καρκινικές βλάβες σε αρχικό στάδιο, ώστε να δρούμε άμεσα και να πετυχαίνουμε ακόμη και πλήρη ίαση σε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων. Πού βρισκόμαστε σήμερα;
• Εκτός από την ψηφιακή -πλέον- μαστογραφία και τους νέας γενιάς αξονικούς τομογράφους, τελευταία έχουμε και το PET/CT scan, που μπορεί ακόμα να μην έχει εφαρμοστεί αρκετά, αλλά είναι ένα πολύ χρήσιμο «όπλο» που ανοίγει νέους ορίζοντες, καθώς συμβάλλει σημαντικά στη διάγνωση, σταδιοποίηση και παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο, καθώς και στην εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας στην οποία υποβάλλονται.

Θεραπείες εν εξελίξει

Τα τελευταία χρόνια ήταν ιδιαίτερα παραγωγικά όσον αφορά τη δημιουργία φαρμάκων νέας γενιάς πιο αποτελεσματικών και λιγότερο τοξικών από τα παλιά. Η μεγάλη ελπίδα των επιστημόνων για τη δημιουργία των νέων φαρμάκων βασίζεται στην εξατομίκευση, δηλαδή στον προσδιορισμό του ιδιαίτερου προφίλ του καρκίνου κάθε ασθενούς, με βάση τα γονίδια, το είδος του όγκου κλπ.
Τα νέα φάρμακα
Στοχεύοντας στη βλάβη Η επιστήμη απομακρύνεται πια από την κλασική χημειοθεραπεία, που έχει μεγάλη τοξικότητα και καταστρέφει αδιακρίτως υγιή και καρκινικά κύτταρα. Σήμερα προσανατολίζεται στη δημιουργία φαρμάκων τα οποία ανιχνεύουν τα καρκινικά κύτταρα και σκοτώνουν μόνο αυτά, ενώ σέβονται τα διπλανά τους. Αυτό, βέβαια, αποτελεί ήδη ρουτίνα για τους όγκους του μαστού, του παχέος εντέρου, του προστάτη και του πνεύμονα, ενώ κατά τη διάρκεια του 2010 θα κυκλοφορήσουν στην Ελλάδα νέα φάρμακα με ενδείξεις για τους ίδιους καρκίνους, καθώς και για τον καρκίνο του νεφρού. Μάλιστα, μέσα στην επόμενη τριετία αναμένονται τέτοια φάρμακα για αρκετούς ακόμα όγκους (τους πιο συχνά εμφανιζόμενους). Τα εν λόγω φάρμακα θα είναι πιο αποτελεσματικά και λιγότερο τοξικά και αναμένεται να παρατείνουν το προσδόκιμο ζωής. Δυστυχώς, όμως, είναι χρήσιμα για συγκεκριμένους μόνο τύπους καρκίνου το καθένα και όχι για τους περισσότερους, όπως συμβαίνει με την κλασική χημειοθεραπεία.
Καταδικάζοντας τον όγκο σε… ασιτία Μια άλλη, νέα κατηγορία φαρμάκων είναι αυτά εναντίον της αγγειογένεσης, τα οποία «χτυπούν» τα αγγεία που τροφοδοτούν με αίμα τα καρκινικά κύτταρα. Αν τα αγγεία αυτά κατα­στραφούν και σταματήσουν αυτή την τροφοδοσία, το καρκινικό κύτταρο οδηγείται σε ασιτία και σε θάνατο. Τέτοιου είδους φάρμακα έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε όγκους του μαστού, του νεφρού, του εγκεφάλου και του πνεύμονα και συνεχώς διευρύνεται η χρήση τους.
Μεγάλη επιτυχία Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε από ερευνητές του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη ότι εντόπισαν στους όγκους πειραματόζωων έναν υποδοχέα στην επιφάνεια των κυττάρων των αιμοφόρων αγγείων, τον οποίο «μπλόκαραν» με χρήση τόσο γονιδιακής παρέμβασης όσο και μιας φαρμακευτικής ουσίας. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σταμάτησε η αγγειογένεση και μαζί της και η ανάπτυξη του καρκίνου. Μάλιστα, στις ΗΠΑ βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές της μεθόδου για τον άνθρωπο.

Εμβόλια: Σήμερα προφυλάσσουν, αύριο ίσως θεραπεύουν
Πάντα ελπίζαμε σε ένα εμβόλιο που θα το κάναμε όλοι και δεν θα παθαίναμε ποτέ καρκίνο, αλλά και σε ένα εμβόλιο που θα θεράπευε τον καρκίνο. Στην πραγματικότητα, όμως, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Κατ’ αρχάς, ένα εμβόλιο για όλους τους τύπους του καρκίνου δεν μπορεί να υπάρξει. Ο καρκίνος είναι αποτέλεσμα μεταλλάξεων που οδηγούν στον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ενός κυττάρου. Όμως, υπάρχουν και μορφές του που οφείλονται σε ιούς.
Τα προληπτικά εμβόλια Οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει εμβόλια που χορηγούνται σε υγιείς ανθρώπους με στόχο να εμποδίσουν ιούς να περάσουν στο σώμα. Πρόκειται, δηλαδή, για προληπτικά αντικαρκινικά εμβόλια. Στη ­διάθεσή μας έχουμε δύο: το ένα κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα και προλαμβάνει τον καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας και το άλλο γίνεται εδώ και αρκετά χρόνια και προφυλάσσει από τον καρκίνο του ήπατος (εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β). Αυτό είναι μεγάλο επίτευγμα, και καρκίνοι που οφείλονται σε ιούς, όπως οι ερπητοϊοί, αναμένεται να αντιμετωπιστούν από τέτοιου είδους προληπτικά εμβόλια.
Τα θεραπευτικά εμβόλια Τα εμβόλια αυτά δεν απευθύνονται σε υγιείς ανθρώπους, αλλά σε εκείνους που νοσούν, με στόχο να ενισχύσουν το αμυντικό σύστημα του οργανισμού ώστε να καταπολεμήσει μόνος τον καρκίνο. Γίνεται, δηλαδή, μια προσπάθεια -μέσω των εμβολίων- τα λευκά αιμοσφαίρια του οργανισμού να γίνουν ικανά να σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα. Είναι μια ενδιαφέρουσα τεχνική με περιορισμένες, όμως, μέχρι στιγμής εφαρμογές, αλλά η έρευνα συνεχίζεται. Μελετώνται ήδη θεραπευτικά εμβόλια για το λέμφωμα Non-Hodgkin, για τον καρκίνο του πνεύμονα και του μαστού, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και εμβόλια που βρίσκονται στην τελική φάση δοκιμών με ενθαρρυντικά αποτελέσματα, και αυτά είναι εμβόλια για τον καρκίνο του προστάτη, το μελάνωμα και το παιδικό νευροβλάστωμα. Τα θεραπευτικά εμβόλια δεν θα δρουν μόνα τους, αλλά συμπληρωματικά με άλλες θεραπείες.

Στα χρόνια… των ρομπότ
Ακτινοχειρουργική Αν ζούσε ο οραματιστής της ρομποτικής τεχνολογίας Ισαάκ Ασίμοφ, θα ήταν ενθουσιασμένος με τα ρομποτικά ακτινοχειρουργικά μηχανήματα τελευταίας γενιάς. Έχουν εξελιγμένο σχεδιασμό, που έχει δανειστεί στοιχεία από την τεχνολογία των πυραυλικών συστημάτων cruise, και μεγάλη ακρίβεια στο στόχο τους. Είναι ιδανικά για να καταστρέφουν όγκους σε δύσκολα και ευαίσθητα όργανα του σώματος, όπου, λόγω θέσης, με την κλασική χειρουργική επέμβαση κινδυνεύουν να πειραχτούν γειτονικοί ιστοί και όργανα. Οι ειδικοί χρησιμοποιώντας ρομποτική τεχνολογία «χειρουργούν» με ακτίνες αντί με χειρουργικό νυστέρι. Η Ακτινοχειρουργική δεν απαιτεί νάρκωση, δεν κάνει τομές και δεν αφήνει σημάδια.

Εκτός από τα προληπτικά εμβόλια, που βάζουν φρένο στους ιούς, υπάρχουν και τα θεραπευτικά

Σπάζοντας τον κώδικα του καρκίνου
Επιστήμονες κατάφεραν να «ξεκλειδώσουν» το γενετικό κώδικα του καρκίνου του πνεύμονα και του μελανώματος, του πιο επιθετικού καρκίνου του δέρματος. «Για πρώτη φορά έχουμε στα χέρια μας έναν αναλυτικό χάρτη όλων των μεταλλάξεων σε ένα κύτταρο», δήλωσε ο επικεφαλής των ερευνητών κ. Πίτερ Κάμπελ. Η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος των συνηθέστερων μορφών καρκίνου εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί σε 5 χρόνια. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι αυτή η καινούργια, βαθιά και αναλυτική γνώση σχετικά με το γενετικό υπόβαθρο του καρκίνου θα οδηγήσει σε νέα φάρμακα και σε θεραπείες προσαρμοσμένες απόλυτα στα μέτρα του κάθε ασθενούς, αλλά και σε ειδικές εξετάσεις αίματος που θα ανιχνεύουν καρκινικούς όγκους πολύ νωρίς.
• Τι ακριβώς ανακάλυψαν Οι βρετανοί επιστήμονες, ξεδιπλώνοντας το γενετικό κώδικα του μελανώματος, μέτρησαν 30.000 μεταλλάξεις που οφείλονταν σχεδόν αποκλειστικά στην παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο. Αντίστοιχα ο κώδικας DNA του καρκίνου του πνεύμονα παρουσίαζε περισσότερα από 23.000 «λάθη» τα οποία σχετίζονταν άμεσα με τον καπνό του τσιγάρου. Με βάση τις εκτιμήσεις των ειδικών, για κάθε 15 τσιγάρα που καπνίζει κάποιος προκαλείται και μία μετάλλαξη στο γονιδίωμά του. Ευτυχώς, όπως εξηγούν, οι περισσότερες από αυτές είναι αβλαβείς, όμως ορισμένες μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση καρκίνου.
• Ερευνητική… συμμαχία Η μεγάλη αυτή επιστημονική επιτυχία που θα οδηγήσει σε εξατομικευμένες, αποτελεσματικές θεραπείες είναι αποτέλεσμα συντονισμένης διεθνούς προσπάθειας. Η πρωτοβουλία ανήκει στη Διεθνή Κοινοπραξία Καρκινικού Γονιδιώματος (International Cancer Genome Consortium) στην οποία μετέχουν επιστήμονες από 10 χώρες. Έτσι, η Βρετανία καταγράφει τα γονίδια τα οποία προδιαθέτουν για εμφάνιση καρκίνου του μαστού, η Ιαπωνία για καρκίνο του ήπατος, η Ινδία για καρκίνο του στόματος, η Κίνα για του στομάχου, ενώ οι ΗΠΑ για τον καρκίνο των ωοθηκών, του παγκρέατος και του εγκεφάλου.

Η γνώμη των ειδικών

Ζητήσαμε τις απόψεις, τις συμβουλές, τα «ναι» και τα «όχι» των έγκριτων γιατρών που δίνουν καθημερινά τις δικές τους μάχες κατά του καρκίνου σε νοσοκομεία και ιατρεία, και μάθαμε ακόμα περισσότερα.
Κωνσταντίνος Συρίγος,
αναπληρωτής καθηγητής Παθολογίας-Ογκολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής της Ογκολογικής Μονάδας του Νοσοκομείου «Σωτηρία».
Το περιβάλλον επηρεάζει την υγεία
«Oι κλιματικές αλλαγές που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα έχουν επιπτώσεις στις λοιμώξεις. Ένα, όμως, ακόμα από τα νοσήματα που η συχνότητά του θα αυξηθεί ιδιαίτερα και θα αλλάξει την Επιδημιολογία παγκοσμίως είναι και ο καρκίνος. Ήδη εκτιθέμεθα σε πάρα πολλούς παράγοντες που δεν ξέρουμε τον ακριβή κίνδυνο που έχουν για την υγεία μας, όπως είναι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, τα βιομηχανικά απόβλητα και τα βαριά μέταλλα (προϊόντα μόλυνσης του περιβάλλοντος), τα οποία πλέον περνάνε μέσα στη διατροφική αλυσίδα. Ακόμη δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε πόσο σοβαρά και επικίνδυνα είναι. Ωστόσο, η κοινή λογική λέει ότι αθώα δεν μπορεί να είναι.»

Ρώσικη ρουλέτα
«Επειδή συνεχώς μιλάμε για γονίδια, πολλοί πιστεύουμε ότι ο καρκίνος είναι γονιδιακή αρρώστια. Στην πραγματικότητα, δεν είναι γονιδιακό νόσημα, είναι περιβαλλοντικό. Βεβαίως, τα γονίδια μεταλλάσσονται, αλλά αυτό δεν είναι αποτέλεσμα εκ γενετής μεταλλαγής που κληρονομήσαμε. Συμβαίνει μόνο στο 10% των καρκίνων. Στο υπόλοιπο 90%, ένας εξωγενής περιβαλλοντικός παράγοντας φταίει που έγινε αυτή η μετάλλαξη. Ακόμα κι αν κάποιος έχει αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο, δεν θα αναπτυχθεί αν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δεν επιδράσουν σε αυτό. Ένας πολύ γνωστός φυσιολόγος έλεγε ότι το γενετικό υλικό που παίρνουμε είναι το περίστροφο, ενώ ο καρκίνος είναι η σφαίρα. Η σφαίρα δεν θα φύγει από το περίστροφο αν κάποιος δεν τραβήξει τη σκανδάλη, που είναι το περιβάλλον. Βεβαίως, ένα ποσοστό καρκίνων δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, αλλά για τους περισσότερους ξέρουμε ότι η υγιεινή ζωή προστατεύει.»

Εξατομικευμένη θεραπεία
«Εξατομίκευση. Μεγάλη κουβέντα για την αποτελεσματική θεραπεία του καρκίνου. Ο προσανατολισμός όλου του ιατρικού κόσμου στρέφεται τώρα στην εξατομικευμένη θεραπεία. Ο κάθε άρρωστος έχει το δικό του καρκίνο, που είναι τελείως διαφορετικός από αυτόν του διπλανού του, ακόμα κι αν ανήκει στον ίδιο τύπο, και πρέπει να παίρνει ξεχωριστή θεραπεία. Μπορεί π.χ. δύο άνθρωποι να υποφέρουν από καρκίνο του πνεύμονα, αλλά το γονιδιακό προφίλ για τον καθένα είναι διαφορετικό. Ο καρκίνος, λοιπόν, έχει πολλά πρόσωπα. Η Αμερικανική Ογκολογική Εταιρεία έχει αναγνωρίσει πάνω από 190 μορφές. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα μοναδικό φάρμακο κατά του καρκίνου δεν μπορεί να υπάρξει. Το μυστικό και το μέλλον για αποτελεσματικές θεραπείες βρίσκονται στην εξατομίκευση.»

Ο κάθε άρρωστος έχει το δικό του καρκίνο, που είναι τελείως διαφορετικός από αυτόν του διπλανού του

Ηλίας Αθανασιάδης,
παθολόγος-ογκολόγος, επίκουρος καθηγητής Αιματολογίας-Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο «Northwestern» του Σικάγο, διευθυντής της Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ευρωκλινική».
Ο καρκίνος εξελίσσεται σε χρόνιο νόσημα
«Επειδή η βιολογία του καρκίνου εξελίσσεται, δεν φαίνεται πιθανό ότι θα σταματήσει να υπάρχει. Σε κάθε κοινωνία και σε κάθε εποχή εμφανίζονται διαφορετικοί καρκίνοι. Φαίνεται, όμως, πολύ πιθανό ότι με την καλύτερη κατανόηση της βιολογίας του θα υπάρξουν φάρμακα που θα τροποποιήσουν σε τέτοιο βαθμό την πορεία του, που θα αποτελεί ένα πρόβλημα με λιγότερο βάρος για τον άνθρωπο και με λιγότερες απώλειες ζωής. Ίσως κάποια στιγμή να καταφέρουμε να τον κάνουμε ένα χρόνιο νόσημα που να έχει πολύ μικρή σημασία. Ήδη, βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις ο καρκίνος μετατρέπεται σε ένα χρόνιο νόσημα. Δεν πρέπει να υποβαθμιστούν τα κέρδη που ήδη έχουμε. Ωστόσο, χρειάζεται ακόμα αρκετός δρόμος ώστε η ασθένεια αυτή να φτάσει να μην είναι μία από τις μεγαλύτερες αιτίες θανάτου. Είμαι, πάντως, αισιόδοξος και πιστεύω ότι αυτό μπορεί να γίνει και μάλιστα και στις ημέρες μας.»

Κίνδυνοι και απειλές
«Νομίζω ότι στην Ελλάδα το μείζον θέμα εξακολουθεί να είναι το κάπνισμα. Είναι αμφίβολο το πόσο έχει πετύχει η καινούργια αντικαπνιστική εκστρατεία και δεν νομίζω ότι έχει τροποποιήσει τη συμπεριφορά μας γενικότερα. Επομένως, παραμένει το νούμερο ένα πρόβλημα όσον αφορά την επιβάρυνση του πληθυσμού με καρκίνο. Η δεύτερη σημαντική και ανερχόμενη αιτία για πρόκληση καρκίνου είναι η παχυσαρκία. Η έκθεση στον ήλιο και η κατάχρηση οινοπνεύματος σίγουρα μας επιβαρύνουν, αλλά σε μικρότερο βαθμό.»

Φαίνεται πολύ πιθανό ότι στις μέρες μας ο καρκίνος θα γίνει ένα χρόνιο νόσημα με πολύ μικρή σημασία

Ευάγγελος Φιλόπουλος,
διευθυντής της Κλινικής Μαστού του Νοσοκομείου «Ο Άγιος Σάββας» και γενικός γραμματέας της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.
Υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία
«Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε κακή ιατρική πρακτική, ιατρικό σφάλμα, μόνο τη μη διάγνωση ή τη λανθασμένη εκτίμηση που οδηγεί σε παραλείψεις στην εφαρμογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής. Το ίδιο, όμως, ισχύει και όταν η διαγνωστική διαδικασία ωθεί σε εφαρμογή θεραπειών που, εκτός του ότι δεν προσφέρουν τίποτε, συχνά συνοδεύονται και από ανεπιθύμητες ενέργειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπερδιάγνωση ύποπτων αλλοιώσεων στο μαστό με την αδικαιολόγητη πολλές φορές χρήση της μαγνητικής τομογραφίας, οι οποίες μετά τη χειρουργική αφαίρεσή τους δεν επαληθεύονται ως κακοήθεις. Επίσης, και η επιλογή επιθετικών θεραπευτικών πρακτικών, όταν θα μπορούσαν να υπάρξουν ηπιότερες προσεγγίσεις, αποτελεί και αυτή ένα είδος κακής ιατρικής. Η χειρουργική αφαίρεση των ινοαδενωμάτων του μαστού, για παράδειγμα, ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά τους και το ιστορικό της ασθενούς, ή η θεραπεία του καρκίνου του προστάτη με χειρουργική επέμβαση ή η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σε ηλικιωμένους, όταν η απλή παρακολούθηση θα αρκούσε. Η υπερθεραπεία δεν αποτελεί εγγύηση για μεγαλύτερη διάρκεια ζωής ή για καλύτερη ποιότητά της.»

Μύθοι και καρκινικοί δείκτες
«Οι καρκινικοί δείκτες όχι μόνο δεν είναι πανάκεια, αλλά παρατηρούμε συχνά στην καθημερινή πρακτική να γίνεται αλόγιστη χρήση τους. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό διάφορων μορφών καρκίνου, οι δείκτες που έχουν συσχετιστεί μαζί τους δεν είναι αυξημένοι. Οι καρκινικοί δείκτες είναι χρήσιμοι στο πλαίσιο εξειδικευμένου ελέγχου ή σε παρακολούθηση ασθενών μετά τη θεραπεία στην οποία υποβλήθηκαν.»