Κατάθλιψη: Η σιωπηρή επιδημία της εποχής

Το 2030 η κατάθλιψη θα είναι η συχνότερη νόσος στο δυτικό κόσμο – συχνότερη από τα καρδιαγγειακά, τον καρκίνο ή το AIDS και, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θα είναι η πρώτη ασθένεια στη λίστα των δαπανών για τη δημόσια υγεία. Σήμερα η κατάθλιψη είναι η δεύτερη αιτία αναπηρίας και κοινωνικής δυσλειτουργίας για τις ηλικίες 15-44 ετών και μέχρι το 2020 θα είναι η δεύτερη για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας. Η οικονομική κρίση, μάλιστα, θεωρείται ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας για την ιλιγγιώδη αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης. Αυτά τονίστηκαν στο Παγκόσμιο Συνέδριο Ψυχικής Υγιεινής που διοργανώθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου στην Αθήνα. Το Vita ήταν εκεί.

Στενοχώρια ή κατάθλιψη;
Είναι απαραίτητο να διαχωρίσουμε την κατάθλιψη από μια παροδική στενοχώρια. Όλοι περνάμε κατά καιρούς περιόδους όπου έχουμε «τις μαύρες μας», που η διάθεσή μας είναι μελαγχολική, δεν έχουμε όρεξη για δουλειά και όλα εργασία, οικογένεια, φίλοι- μας φαίνονται ανούσια. Συνήθως τη δυσθυμία μας πυροδοτεί κάτι δυσάρεστο, π.χ. οι οικονομικές δυσκολίες, ένας τσακωμός, μια κακή είδηση ή ακόμη και η κακοκαιρία – ο Ιπποκράτης, άλλωστε, ήταν ο πρώτος που συσχέτισε τη μελαγχολία με το φθινόπωρο. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, και με τη συνδρομή των αγαπημένων μας προσώπων ξεπερνάμε σταδιακά τη στενοχώρια. Πρόκειται για μια απολύτως φυσιολογική διαδικασία.
Ωστόσο, για ορισμένους τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Βυθίζονται στη θλίψη, δυσκολεύονται να χαρούν με ό,τι συνήθιζε να τους ευχαριστεί, χάνουν τον ύπνο και την όρεξή τους, ακόμη και τη διάθεση να σηκωθούν από το κρεβάτι. Οι σκέψεις τους είναι βουτηγμένες στην απαισιοδοξία, υποφέρουν από τύψεις και ενοχές, αισθάνονται ανάξιοι και κενοί, ανίκανοι να χαρούν και πολύ κουρασμένοι. Μερικοί φτάνουν στο σημείο να νιώσουν ότι δεν αξίζει να ζουν. Η αυτοκτονία είναι η μεγαλύτερη απειλή της κατάθλιψης. Κάθε χρόνο 800.000 άνθρωποι στον κόσμο αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν και το 50% από αυτούς είναι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 15-44 ετών.

Τι φταίει
Συγκεκριμένα γεγονότα και καταστάσεις, όπως η οικονομική κρίση, η απόλυση, η χρεοκοπία, το διαζύγιο, η δημιουργία νέας οικογένειας, ο θάνατος ενός γονιού σε μικρή ηλικία, αλλά και οι σοβαρές ασθένειες μπορούν να πυροδοτήσουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο.
Το οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης θεωρείται επιβαρυντικό, με την έννοια ότι μας καθιστά πιο ευάλωτους στην εκδήλωση κατάθλιψης όταν βρεθούμε σε μια δύσκολη κατάσταση.
Η βιοχημική ανισορροπία του εγκεφάλου, συγκεκριμένα η ανισορροπία των νευροδιαβιβαστών της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης, έχει συσχετιστεί με την εκδήλωση της καταθλιπτικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, δεν είναι σαφές κατά πόσο αυτή η χημική ανισορροπία αποτελεί το αίτιο ή το αποτέλεσμα της κατάθλιψης.
Το γονίδιο p11, που εμπλέκεται στη μεταφορά της σεροτονίνης στον εγκέφαλο, συσχετίστηκε πρόσφατα με την εμφάνιση της κατάθλιψης. Οι φορείς μιας συγκεκριμένης μορφής του γονιδίου μπορεί να είναι ακόμη και τρεις φορές πιο επιρρεπείς στην εκδήλωση κατάθλιψης κάτω από συνθήκες πίεσης.

Μέσα σε μία δεκαετία εξαπλασιάστηκε η χρήση αντικαταθλιπτικών στη χώρα μας. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας, το 2005 καταναλώσαμε 144 εκατομμύρια αντικαταθλιπτικά χάπια

Ήπια, μέτρια ή βαριά κατάθλιψη;
ΗΠΙΑ Όταν η ένταση των συμπτωμάτων είναι χαμηλή και μπορείτε να επιτελέσετε τις καθημερινές σας δραστηριότητες, έστω και με μικρή δυσκολία.
• Δεν συνιστάται κάποια ιατρική αντιμετώπιση, αλλά η αναμονή 2-4 εβδομάδων, ένα χρονικό διάστημα στη διάρκεια του οποίου τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν μόνα τους (εάν όχι, τότε διαβάστε παρακάτω).
ΜΕΤΡΙΑ Όταν η ένταση των συμπτωμάτων είναι μεγάλη, αλλά καταφέρνετε -έστω και με αρκετή δυσκολία- να ανταποκριθείτε στις απαιτήσεις της καθημερινό­τητάς σας.
• Καλό είναι να απευθυνθείτε σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο για να συζητήσετε το πρόβλημά σας. Ενδεχομένως να σας βοηθήσει η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία γνωσιακού τύπου (που σκοπό έχει να τροποποιήσει τον τρόπο σκέψης). Στην περίπτωση της μέτριας κατάθλιψης, ίσως να αρκούν και 1-3 επισκέψεις στον ειδικό.
ΒΑΡΙΑ (Σοβαρή) Όταν η στενοχώρια, η αϋπνία, η κούραση και η ανορεξία έχουν διαταράξει πλήρως το ρυθμό της ζωής σας, έχετε φτάσει στο σημείο να παρατήσετε τη δουλειά σας ή σκέφτεστε να βλάψετε τον εαυτό σας. • Συστήνεται να επισκεφτείτε ψυχίατρο. Στη βαριά κατάθλιψη, συνήθως χορηγούνται αντικαταθλιπτικά. Δεδομένου όμως ότι δεν δρουν άμεσα, αλλά μέσα σε 2-8 εβδομάδες, είναι πιθανό σε αυτό το μεσοδιάστημα να κάνετε ορισμένες συνεδρίες ψυχοθεραπείας. Αν ο ειδικός κρίνει ότι μπορείτε να ξεπεράσετε τη βαριά κατάθλιψη μόνο με ψυχοθεραπεία, τότε μπορεί να χρειαστούν 10-12 συνεδρίες.

Ακόμη και ένα επεισόδιο σοβαρής κατάθλιψης μπορεί να περάσει μόνο του σε 12 μήνες

ΤΕΣΤ

Υποφέρετε από κατάθλιψη;
Τα ερωτηματολόγιο αυτό συνιστά επίσημο τεστ που χρησιμοποιείται από ψυχολόγους και ψυχιάτρους για τη διάγνωση της κατάθλιψης. Σε καθένα από τα ερωτήματα έχετε τις ακόλουθες επιλογές απαντήσεων: Ποτέ (0 βαθμοί) – Κάποιες μέρες (1 βαθμός) – Περισσότερες από τις μισές μέρες (2 βαθμοί) – Σχεδόν κάθε μέρα (3 βαθμοί).
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 2 εβδομάδων πόσο συχνά ενοχληθήκατε από τα ακόλουθα προβλήματα:
1. Μειώθηκε το ενδιαφέρον σας ή η ευχαρίστηση που παίρνετε από τις καθημερινές σας ασχολίες;
2. Νιώθατε στενοχώρια ή λύπη ή μελαγχολία ή απογοήτευση;
(Αν απαντήσατε αρνητικά στις δύο πρώτες ερωτήσεις, μη συνεχίσετε το τεστ. Δεν έχετε κατάθλιψη.)
3. Είχατε προβλήματα με τον ύπνο σας, π.χ. αργεί να σας πάρει ο ύπνος ή ξυπνάτε τη νύχτα ή σηκώνεστε νωρίτερα από ό,τι επιθυμείτε ή κοιμάστε περισσότερο από το συνηθισμένο;
4. Νιώθατε κούραση ή καταβολή ή ατονία ή έλλειψη ενέργειας;
5. Μειώθηκε η όρεξή σας ή, αντίθετα, αυξήθηκε περισσότερο από το συνηθισμένο;
6. Νιώθατε άσχημα με τον εαυτό σας ή σκεφτήκατε ότι δεν αξίζετε ή ότι είστε ανεπαρκείς ή ότι έχετε απογοητεύσει τον εαυτό σας ή τους δικούς σας;
7. Είχατε δυσκολία να συγκεντρωθείτε για να κάνετε διάφορα πράγματα, όπως π.χ. να διαβάσετε κάτι ή να παρακολουθήσετε τηλεόραση;
8. Αντιληφθήκατε να κινείστε ή να μιλάτε πιο αργά από ό,τι συνήθως, τόσο που να έχει γίνει αντιληπτό από τους άλλους;
Ή, αντιθέτως, είστε τόσο ανήσυχοι και αναστατωμένοι, που γυροφέρνετε πολύ περισσότερο από το συνηθισμένο;
9. Σκεφτόσασταν ότι θα ήταν καλύτερα για εσάς εάν είχατε πεθάνει ή σκεφτόσασταν να κάνετε κακό στον εαυτό σας με οποιονδήποτε τρόπο;

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ

Διαβήτης: Πότε συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας;

Πόσο κινδυνεύουμε
• Έχουμε 10% πιθανότητες να πάθουμε ένα καταθλιπτικό επεισόδιο στη ζωή μας.
• Οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη σε σχέση με τους άνδρες.
• Όσοι έχουν ήδη περάσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο έχουν 50% πιθανότητες να πάθουν ένα δεύτερο και όσοι έχουν ιστορικό δύο επεισοδίων έχουν 75% πιθανότητες να πάθουν ένα τρίτο.
• Εκτιμάται ότι στην Ελλάδα το 5% του πληθυσμού πάσχει από μέτρια κατάθλιψη και λιγότερο από το 3% υποφέρει από βαριά κατάθλιψη.
• Τα περιστατικά κατάθλιψης αυξάνονται μετά την ηλικία των 35 ετών. Εκτιμάται ότι στις ηλικίες 35-65 νοσεί το 3% του πληθυσμού από βαριά κατάθλιψη, ενώ μετά τα 65 το ποσοστό αυτό μειώνεται σε 1%.

«Αντικαταθλιπτικό» το τρέξιμο
Η 39χρονη Daniele Seiss, δημοσιογράφος της «Washin­gton Post», ξεπέρασε τη βαριά κατάθλιψη -στην οποία είχε βυθιστεί από παιδί- με τη βοήθεια του τρεξίματος. Τη ρωτήσαμε για την εμπειρία της και μας είπε τα εξής.

Πώς ανακαλύψατε ότι το τρέξιμο σας έκανε καλό;
Όταν ξεκίνησα να περπατάω και να τρέχω, είχαν ήδη γίνει πολλές σχετικές έρευνες, αλλά εγώ δεν τις γνώριζα, ούτε οι γιατροί μου είχαν μιλήσει γι’ αυτές. Αρχικά διαπίστωσα μόνη μου ότι το περπάτημα σε μεγάλες αποστάσεις με ωφελούσε. Όταν, όμως, έφτασα σε ένα επίπεδο φυσικής κατάστασης που μου επέτρεπε να τρέχω για τουλάχιστον μισή ώρα, τότε άρχισα να νιώθω την ισχυρή θεραπευτική δράση του τρεξίματος στη διάθεσή μου. Το τρέξιμο αποδείχτηκε πιο ισχυρό «αντικαταθλιπτικό» από το περπάτημα.

Μιλήσατε με τους γιατρούς σας γι’ αυτή σας την ανακάλυψη;
Στην αρχή της εφηβείας μου πρωτοπήγα σε έναν ψυχολόγο για ψυχοθεραπεία και εκείνος με έστειλε σε έναν ψυχίατρο, που μου έδωσε φάρμακα. Κανείς τους δεν μου πρότεινε να δοκιμάσω την άσκηση ως θεραπεία. Τα φάρμακα είχαν ισχυρές παρενέργειες, και έτσι τα σταμάτησα μόνη μου. Αυτό συνέβη ακριβώς πριν ανακαλύψω το περπάτημα, οπότε δεν είχα την ευκαιρία να το πω στους γιατρούς μου. Αργότερα, όταν ξανάρχισα ψυχοθεραπεία, η γιατρός μού σύστησε κάποιες εναλλακτικές λύσεις, μεταξύ των οποίων ήταν και η άσκηση, αλλά δεν ασχολήθηκε σε βάθος με αυτό το θέμα. Μου σύστησε, επίσης, το διαλογισμό και τη γιόγκα, τα οποία με βοήθησαν, όχι όμως όσο το περπάτημα και το τρέξιμο.

Παίρνετε ακόμη φάρμακα;
Τα έχω σταματήσει εδώ και 5 χρόνια μετά από δική μου επιμονή. Ο γιατρός με προειδοποίησε ότι ο κίνδυνος να «ξανακυλήσω» ήταν μεγάλος. Συζητήσαμε πολύ για το πώς θα μπορούσα να δημιουργήσω ένα «δίχτυ ασφάλειας» ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή, κάνοντας σπορ και τηρώντας το ωράριο του ύπνου μου. Ωστόσο, ποτέ δεν συζητήσαμε σε βάθος το ενδεχόμενο του τρεξίματος αντοχής ως υποκατάστατου των φαρμάκων. Αλλά ούτε και σε μένα ήταν απόλυτα ξεκάθαρο τότε ότι το τρέξιμο είχε τόσο βαθιά επίδραση στη
διάθεσή μου.

Πώς ήταν η ζωή με κατάθλιψη;
Έζησα μεγάλα χρονικά διαστήματα σε απομόνωση. Είχα αυτοκτονικές σκέψεις και καταστροφική συμπεριφορά. Δεν είχα κοινωνικές επαφές. Δυσκολευόμουν αφάνταστα να συγκεντρωθώ στο σχολείο, γεγονός που με έκανε να το παρατήσω. Μπορούσα να εργαστώ μόνο σε δουλειές που δεν απαιτούσαν μεγάλη συγκέντρωση και υπήρχαν περίοδοι που δεν ήμουν σε θέση να δουλέψω. Πέρασα μεγάλα διαστήματα περιπλανώμενη χωρίς σκοπό. Διαπίστωσα ότι οι βαριές χειρωνακτικές εργασίες με βοηθούσαν, κυρίως όταν βρισκόμουν σε ανοιχτούς χώρους.

Η κατάθλιψη είναι πλέον παρελθόν για εσάς;
Αισθάνομαι ότι τώρα πια την έχω ξεπεράσει. Δεν φοβάμαι ότι μπορεί να «επιστρέψει», όπως το φοβόμουν παλαιότερα. Έχω μάθει πλέον να παρακολουθώ τον εαυτό μου για τα σημάδια της επανεμφάνισής της και αισθάνομαι ότι μπορώ να τα αντιμετωπίσω εγκαίρως.

Αναποτελεσματικά τα αντικαταθλιπτικά;
Πέρυσι δημοσιεύτηκε μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Hull σύμφωνα με την οποία τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι τόσο αποτελεσματικά στην ήπια και τη μέτρια κατάθλιψη, βοηθούν όμως στη βαριά κατάθλιψη. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν με αυτό το συμπέρασμα και συστήνουν τα αντικαταθλιπτικά μόνο στη βαριά κατάθλιψη, είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία. Η κύρια κατηγορία αντικαταθλιπτικών που χρησιμοποιούνται την τελευταία 20ετία είναι οι SSRIs και οι SNRIs (εκλεκτικοί αναστολείς) επαναπρόσληψης της σεροτονίνης ή της σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης αντίστοιχα. Στις συνηθέστερες παρενέργειές τους ανήκουν οι γαστρεντερικές ενοχλήσεις, η επιβράδυνση της εκσπερμάτισης στους άνδρες και η μείωση της επιθυμίας στις γυναίκες. Συνήθως, η αγωγή διαρκεί 6 μήνες και διακόπτεται σταδιακά για να αποφευχθεί η πιθανότητα επανεμφάνισης των συμπτωμάτων.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Πέτρο Σκαπινάκη, επίκουρο καθηγητή Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.