«Ξέρω ότι πιθανότατα έχω άδικο, αλλά δεν μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου. Ζηλεύω τις συναδέλφους του, τη γραμματέα του, ακόμα και την αγαπημένη του ξαδέλφη, με την οποία μιλάει συχνά στο τηλέφωνο!», μου έλεγε η φίλη μου η Μυρτώ, προσπαθώντας να μου εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους είχε γίνει πάλι ένας πολύ μεγάλος καβγάς ανάμεσα σε εκείνη και τον άνδρα της. Από το μυαλό μου πέρασαν εκείνη τη στιγμή πολλές άλλες περιπτώσεις για τις οποίες είχα ακούσει: η Νάντια, που δεν τολμούσε ούτε καν να μιλήσει στο τηλέφωνο όταν ήταν μπροστά ο άνδρας της, επειδή υποψιαζόταν συνέχεια ότι επρόκειτο για κάποιον εραστή, η Μαίρη, που παραπονιόταν ότι ο Χρήστος δεν τη ζήλευε καθόλου, άρα δεν την αγαπούσε, αλλά και η Ρένα, που ένιωθε ότι τιμωρούνταν για εκείνο το αθώο φλερτ που είχε ομολογήσει στο σύντροφό της και ο οποίος έκτοτε της έκανε διαρκώς σκηνές ζηλοτυπίας. Τα παραδείγματα πολλά, καθώς η ζήλια είναι από τα συναισθήματα που πάνε χέρι-χέρι με τον έρωτα, το πάθος, την αγάπη… Άλλωστε, ζήλια έχουμε αισθανθεί όλοι μας από τη στιγμή που έχουμε νιώσει ενδιαφέρον, έρωτα, πάθος, αγάπη ή έχουμε κάνει μια σχέση. Για κάποιους ανθρώπους -ευτυχώς για λίγους- η ζήλια είναι ένα κυρίαρχο συναίσθημα σε κάθε σχέση τους. Πρόκειται για τους παθολογικά ζηλιάρηδες, για όσους βρίσκουν κάθε λέξη, βλέμμα ή κίνηση του συντρόφου τους ύποπτη και επιλήψιμη. Η ζήλια που εκδηλώνουν οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να οφείλεται σε βαθύτερες δυσλειτουργικές δομές της προσωπικότητάς τους και γι’ αυτό χρειάζονται πιθανότατα τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Παρ’ όλα αυτά, συχνά-πυκνά η ζήλια, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, δημιουργεί προβλήματα και σε όλους εμάς τους υπόλοιπους, που θεωρούμε ότι ζηλεύουμε «φυσιολογικά» ή και καθόλου.

1. Γιατί ζηλεύουµε
Υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορεί να κρύβονται πίσω από τη ζήλια. Πιθανώς παίζει ρόλο ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας (π.χ. σαν άχαρο, άχρηστο, ανίκανο κλπ.), αλλά και τους άλλους (π.χ. σαν άτομα που δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε και να βασιστούμε πάνω τους). Έτσι, η χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση μπορεί να μας προκαλέσουν συναισθήματα ανασφάλειας, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να εμπιστευτούμε τους κοντινούς μας ανθρώπους (είτε υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι είτε όχι) και να εκδηλώνουμε κτητικότητα. Η κτητικότητα μας δίνει την ψευδαίσθηση του ελέγχου πάνω στον άλλον (π.χ. αν δεν μιλά με καμία συνάδελφό του, δεν κινδυνεύω να με απατήσει κλπ.) και έτσι καταλήγουμε να ζηλεύουμε υπερβολικά. Σίγουρα το συναίσθημα της ζήλιας αυξάνεται όταν υπάρχουν αφορμές. Το μεγάλο πρόβλημα σε κάθε τέτοια περίπτωση όπου υπάρχει μια αφορμή για ζήλια είναι το αν αυτή η αφορμή είναι αντικειμενική ή όχι. Για παράδειγμα, αν ο άνδρας μας δεν απαντά στο κινητό του όταν του τηλεφωνούμε, μπορεί να είναι με μια άλλη γυναίκα -όπως θα σκεφτούμε αν είμαστε ζηλιάρες-, αλλά το ίδιο ή και περισσότερο πιθανό είναι να μην το άκουσε, να το είχε ξεχάσει κάπου, να έκανε κάτι άλλο και να μην μπορούσε να το σηκώσει κλπ. Όταν, όμως, μας κυριεύει το συναίσθημα της ζήλιας, κατά πάσα πιθανότητα θα σκεφτούμε ότι ο άνδρας μας μάς απατά και, σκεπτόμενες συναισθηματικά, θα θεωρήσουμε ότι αφού έτσι αισθανόμαστε, έτσι είναι. Φυσικά, εκείνη την ώρα δεν σκεπτόμαστε ότι μπορεί να μη σήκωσε το τηλέφωνο επειδή ήταν σε σύσκεψη, έκανε κάτι πολύ επείγον, το είχε ξεχάσει στο αυτοκίνητο κλπ. Επίσης, ξεχνάμε διάφορα γεγονότα που πιθανότατα ισχύουν, όπως ότι ο σύντροφός μας είναι πιστός, αξιόπιστος, ότι του αρέσει να μας μιλά στο τηλέφωνο κλπ.

2. Για όλα φταίει το µυαλό µας
Τα παραπάνω συναισθήματα, αλλά και τα λάθη που κάνουμε όταν σκεφτόμαστε και φτάνουμε να ζηλεύουμε μπορεί να απορρέουν από τα βιώματά μας, τις εμπειρίες μας (π.χ. έτσι και ο προηγούμενος σύντροφός μου έβγαινε με τους κολλητούς του χωρίς εμένα και τελικά αποδείχτηκε ότι είχε άλλη), τα στερεότυπα που έχουμε στο μυαλό μας (π.χ. στους άνδρες δεν φτάνει ποτέ μία γυναίκα), αλλά και τις συναισθηματικές παγίδες στις οποίες έχουμε πέσει. Τα παραπάνω σχετίζονται με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, τους άλλους και το μέλλον μας. Αν βλέπουμε τον εαυτό μας σαν μη γοητευτικό, ανάξιο να αγαπηθεί και ανεπαρκή, είναι φυσική απόρροια να θεωρούμε ότι ο σύντροφός μας δεν θα μπορέσει να παραμείνει πιστός σε εμάς. Αν πιστεύουμε πως όλοι θα μας εγκαταλείψουν, θα μας πληγώσουν και θα μας κακομεταχειριστούν ή ότι δεν αξίζουμε να μας αγαπήσουν, τότε είναι αναμενόμενο να ζηλεύουμε πολύ εύκολα. Αν, πάλι, θεωρούμε πως δεν μπορούμε να ζήσουμε μόνοι μας ή ότι κάτι κακό θα μας συμβεί κάποια στιγμή, τότε είναι μάλλον λογικό να νιώθουμε ανασφαλείς και να ζηλεύουμε ανά πάσα στιγμή.

3. Όταν «έχουµε δίκιο» να ζηλεύουµε
Μερικές φορές έχουμε αντικειμενικούς λόγους για να ζηλεύουμε. Αυτό θα μπορούσε να ισχύει, για παράδειγμα, αν ο σύντροφός μας μάς έχει απατήσει στο παρελθόν και το έχουμε μάθει ή φλερτάρει ακόμα και μπροστά μας ή έχουμε βάσιμες υποψίες και ενδείξεις ότι μας απατά αυτή την περίοδο. Ωστόσο, έχουμε ποικίλες επιλογές για να αντιμετωπίσουμε τα αντικειμενικά γεγονότα, ακόμα κι αν μας φαίνεται ότι κάποια κατάσταση είναι μονόδρομος. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν ο σύντροφός μας μάς έχει απατήσει στο παρελθόν, το να αφήνουμε μια προηγούμενη απιστία να μας κατατρέχει σε όλο το υπόλοιπο της ζωή μας είναι μία μόνο από τις επιλογές που έχουμε για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση.

4. «Ζηλεύω πολύ το σύντροφό µου!»
Τι χρειάζεται να κάνουµε
Κατ’ αρχάς, χρειάζεται να καταφέρουμε να μάθουμε να διαχειριζόμαστε και στη συνέχεια να δαμάσουμε τη ζήλια μας, που σε μικρές δόσεις είναι ίσως αναμενόμενο να υπάρχει σε μια σχέση. Σημασία έχει να εμπιστευόμαστε τον άλλον, ακόμα κι αν έτσι υπάρχει κίνδυνος να μας κοροϊδέψει, να πληγωθούμε ή να απογοητευτούμε. Όταν ο σύντροφός μας νιώθει ότι του έχουμε εμπιστοσύνη, καταλαβαίνει ότι έχουμε αυτοπεποίθηση και ότι δεν εμπιστευόμαστε μόνο εκείνον, αλλά και τον εαυτό μας και τη σχέση μας. Από την άλλη πλευρά, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι σε μια σχέση ο σύντροφός μας δεν είναι ιδιοκτησία μας. Με το να είμαστε κτητικοί το μόνο που καταφέρνουμε είναι να τον καταπιέζουμε, να τον «πνίγουμε» και, τελικά, να τον διώξουμε μακριά μας. Σε μια καλή, ισορροπημένη και ισότιμη σχέση οι σύντροφοι δεν μένουν στη σχέση επειδή φοβούνται, είναι υποχρεωμένοι, ανασφαλείς κλπ., αλλά επειδή έχουν βρει όλα όσα χρειάζονται και επιζητούν. Αν κατορθώσουμε, κάθε φορά που ζηλεύουμε, να εκλογικεύουμε την κατάσταση, τότε θα μπορέσουμε να διαφυλάξουμε τη σχέση μας, αλλά και να γνωρίζουμε πότε έχουμε έναν αντικειμενικό λόγο να το κάνουμε. Από την άλλη πλευρά, είναι σκόπιμο, ενώ η ζήλια μάς ωθεί στο να εστιάσουμε στον άλλον και να παρατηρούμε καχύποπτα κάθε πιθανή «ένδειξη» ή κίνησή του, να στρέψουμε την προσοχή μας στον εαυτό μας, στις ανάγκες μας και σε ό,τι μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ασφάλεια, επάρκεια και ικανοποίηση. Αν εντοπίζουμε στον εαυτό μας συναισθήματα ανεπάρκειας και μειονεξίας, ανταγωνισμού ή φθόνου, χρειάζεται να εστιάσουμε στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και στο κατά πόσον αυτή ισχύει, να δουλέψουμε για να χτίσουμε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή μας, ώστε να αισθανόμαστε περισσότερη ασφάλεια, σιγουριά και εμπιστοσύνη στη σχέση μας.

5. «Βοήθεια! Με ζηλεύει, πνίγοµαι!»
Τι χρειάζεται να κάνουµε
Η μόνη λύση είναι να προσπαθήσουμε να το συζητήσουμε ειλικρινά μαζί του και να ακούσουμε τι έχει να μας πει. Έτσι, θα καταλάβουμε τι νιώθει, γιατί ζηλεύει, τι τον πειράζει, αν και πόσο φταίμε, τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά και να εξηγήσουμε τη θέση μας, το τι θέλουμε και το πώς σκεπτόμαστε. Πιθανότατα, έτσι θα εκλογικεύσει τα όσα νιώθει και θα μάθει να συγκρατείται, σκεπτόμενος λογικά και όχι βασιζόμενος στην παρόρμηση ενός αδικαιολόγητου συναισθήματος ζήλιας. Συχνά, όταν κάποιος ζηλεύει, «κάνει σκηνές» κάθε φορά που νιώθει πως απειλείται, με στόχο να επιβεβαιωθεί και να νιώσει την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια που χρειάζεται. Αν επιτρέπουμε στο σύντροφό μας, κάθε φορά που νιώθει αυτή την ανάγκη, να κάνει σκηνές και ανεχόμαστε αυτή τη συμπεριφορά, ναι μεν για λίγο θα νιώθει πιο ανακουφισμένος, ασφαλής και επιβεβαιωμένος, αλλά η σχέση μας, εμείς οι ίδιοι, καθώς και ο σύντροφός μας, θα έχουμε αργότερα περισσότερα προβλήματα. Στη σπάνια περίπτωση που η ζήλια του είναι παθολογική, δεν εκλογικεύεται και καταλήγει να μας απειλεί, τα πράγματα δυσκολεύουν και ίσως η λύση να μη βρίσκεται στην επικοινωνία και την κατανόηση, αλλά στη βοήθεια από έναν ειδικό και αν αυτή δεν είναι αρκετή, ακόμα και στο χωρισμό.

6. Η έλλειψη ζήλιας είναι έλλειψη αγάπης;
Δεν είναι σπάνιο να συναντήσουμε ανθρώπους (γυναίκες ή άνδρες) που το παράπονο στη σχέση τους είναι ότι ο σύντροφός τους δεν ζηλεύει καθόλου. Αυτό τους ενοχλεί, επειδή σκέφτονται ότι ένας σύντροφος που είναι πιο ανεξάρτητος, φιλελεύθερος, μη κτητικός, που τους εμπιστεύεται και πιστεύει στην ανεξαρτησία, τους έχει βαρεθεί ή τους θεωρεί δεδομένους. Μάλλον τα θέλουν όλα δικά τους, θα σκεφτούμε. Δεν είναι, όμως, έτσι. Γενικά οι άνθρωποι θέλουμε από τη μια πλευρά την ανεξαρτησία μας, το χώρο και το χρόνο μας, αλλά από την άλλη επιζητούμε λίγες σκηνές ζηλοτυπίας από το σύντροφό μας, έτσι ώστε να νιώθουμε ότι μας θέλει και μας αγαπά. Γιατί, όμως, δεν ζηλεύει ο σύντροφός μας;
* Κατ’ αρχάς, μπορεί να ζηλεύει και να μην το δείχνει, επειδή το θεωρεί έλλειψη εμπιστοσύνης για τη σύντροφό του ή επειδή είχε μια προηγούμενη σχέση που χάλασε λόγω της ζήλιας της συντρόφου του κλπ.
* Από την άλλη πλευρά, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως ένας άνθρωπος μπορεί να μη ζηλεύει επειδή νιώθει εμπιστοσύνη, επειδή δεν του δίνουμε δικαιώματα, αλλά και επειδή από τη φύση του εμπιστεύεται τους άλλους και δεν είναι κτητικός.
* Δεν μπορούμε, βέβαια, να αγνοήσουμε το ενδεχόμενο η έλλειψη ζήλιας εκ μέρους του συντρόφου μας να οφείλεται στο ότι θεωρεί εμάς και τη σχέση μας δεδομένα (π.χ. λόγω τις συνήθειας που νιώθει, αφού πρόκειται για μια μακροχρόνια σχέση). Τότε, θα πρέπει να ανησυχήσουμε και να του κρούσουμε τον κώδωνα του κινδύνου. Θα πρέπει, όμως, να διαχωρίσουμε τον άνθρωπο που νιώθει σιγουριά και εμπιστοσύνη σε μια υγιή σχέση και θα την προστατέψει όταν αυτή πραγματικά απειληθεί, από εκείνον που έχει απλώς συνηθίσει και αδιαφορεί.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΗ, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια γνωσιακής-συμπεριφοριστικής προσέγγισης.