Δημήτρης Λάλας: Στο κατώφλι της κλιματικής αλλαγής

Καύσωνες, η νέα μεγάλη απειλή για την Ελλάδα», προειδοποιούν οι επιστήμονες. Τα καλοκαίρια στη χώρα προβλέπεται ότι θα είναι πιο ζεστά τα επόμενα χρόνια κατά 6-7 βαθμούς, ενώ οι βροχοπτώσεις αναμένεται να μειωθούν κατά 20%. Φαίνεται, δηλαδή, ότι η κλιματική αλλαγή πλησιάζει απειλητικά. Και σαν να μην έφτανε αυτό, στα τέλη Απριλίου η Ελλάδα αποβλήθηκε από το Πρωτόκολλο του Κιότο, με την αιτιολογία ότι αδυνατούσε να συμμορφωθεί στις υποδείξεις της Ε.Ε. για την κλιματική αλλαγή. Μιλήσαμε με το πρόσωπο-κλειδί της όλης υπόθεσης, τον κ. Δημήτρη Λάλα, τ. καθηγητή στην έδρα Μετεωρολογίας, πρώην πρόεδρο και διευθυντή του Αστεροσκοπείου Αθηνών, για να μας δώσει απαντήσεις. Δηλώσατε πρόσφατα ότι πρόκειται να ενταθούν στη χώρα μας τα ασυνήθιστα μεγάλα διαστήματα ανομβρίας και να αυξηθούν οι καύσωνες. Ποιες είναι οι προβλέψεις ;
Πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι οι προβλέψεις βασίζονται σε αποτελέσματα αριθμητικών μοντέλων και κατηγοριοποιούνται βάσει του χρόνου στον οποίο αναφέρονται. Oι καθημερινές προβλέψεις για 4-6 ημέρες, οι μεσοπρόθεσμες για 4-5 μήνες και οι πολύ μακροπρόθεσμες για 20-50 χρόνια και, επομένως, αναφέρονται πλέον σε κλιματική αλλαγή. Πρέπει, όμως, να κατανοήσουμε ότι η μετατροπή του κλίματος σε 50 χρόνια θα κριθεί και από τις εκπομπές ρύπων, οι οποίες αποτελούν συνάρτηση της οικονομικής δραστηριότητας και της τεχνολογίας. Πρέπει, λοιπόν, να φτιάξουμε ένα σενάριο με ορισμένες παραδοχές ή εκτιμήσεις σχετικά με το πώς θα πάει η οικονομία, πώς θα είναι οι τιμές ή οι εκπομπές αερίων και βάσει αυτών να «τρέξουμε» τα κλιματικά μοντέλα.

Ποιες είναι οι προβλέψεις σε παγκόσμια κλίμακα ;
Όλα τα σενάρια μιλάνε για μελλοντική αύξηση της μέσης θερμοκρασίας γύρω στους 3-4 βαθμούς. Τέσσερις βαθμοί παγκοσμίως σημαίνουν μία σειρά από πράγματα. Στα βόρεια πλάτη, λόγου χάρη, αυξάνονται οι βροχοπτώσεις, ενώ νότια, στη δική μας περιοχή, μειώνονται δραματικά.

Ποιες είναι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ;
Oι πάγοι αρχίζουν να λιώνουν, παρουσιάζεται μείωση των υδάτινων πόρων σε περιοχές όπως η Μεσόγειος και η Νότια Αφρική, ενώ η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας απειλεί μεγάλες πόλεις. Μειώνεται σε πολλές περιπτώσεις η γεωργική παραγωγή, αυξάνονται τα είδη υπό εξαφάνιση και καταστρέφονται τα κοράλλια, με αποτέλεσμα να διαταραχθεί το οικοσύστημα. Παρατηρούνται, επίσης, ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως αύξηση της έντασης στις καταιγίδες, στις πυρκαγιές, στην ξηρασία και στους καύσωνες.

Ποιο είναι το χειρότερο σενάριο για την Ελλάδα ;
Το χειρότερο σενάριο βασίζεται στην υπόθεση ότι τα πράγματα θα συνεχίσουν να λειτουργούν όπως σήμερα, χωρίς να υπάρξει δηλαδή καμία βελτίωση. Έτσι, υπολογίστηκε ότι κατά την περίοδο 2070-2100 το μήνα Ιούλιο η μέση μέγιστη θερμοκρασία στην Αθήνα θα αγγίξει τους 41 βαθμούς, ενώ τον Ιούλιο των ετών 1960-1970 ήταν στους 33 βαθμούς. Συζητάμε, δηλαδή, για διαφορά περίπου 8 βαθμών! Επίσης, ο συνολικός αριθμός ημερών με θερμοκρασία πάνω από 37 βαθμούς την περίοδο 2070-2100 εκτιμάται ότι θα είναι 1.925 ημέρες, ενώ κατά τα έτη 1960-1990 ήταν 195 (αύξηση δηλαδή 987%). Ανάλογες είναι οι προβλέψεις για τον αριθμό των ημερών που η θερμοκρασία ξεπερνά τους 40 βαθμούς. Μεταξύ 2070-2100 ενδέχεται να φτάσει τις 1.078 ημέρες, μια αύξηση δηλαδή 3.850% συγκριτικά με τα έτη 1960-1990, που οι ημέρες ήταν μόλις 28.

Είμαστε έτοιμοι στην Ελλάδα να αντιμετωπίσουμε τέτοιου είδους καύσωνες ;
Σχετικά. Μετά τα γεγονότα της Γαλλίας το 2003 (όπου έχασαν τη ζωή τους 50 άτομα στο Παρίσι), όλα τα νοσοκομεία στην Ευρώπη πλέον έχουν αρχίσει να λαμβάνουν υπόψη τους τις νέες συνθήκες. Δεν είναι, όμως, ξεκάθαρο αν υπάρχει στη χώρα μας ολοκληρωμένο σχέδιο αντιμετώπισης ενός τέτοιου φαινομένου.

Κινδυνεύουν κάποιες περιοχές του πλανήτη περισσότερο από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ;
Ναι, σαφώς. Η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται στις χώρες πρώτου κινδύνου, αλλά δεν απέχει και πολύ. Κάθε περιοχή κινδυνεύει από διαφορετική αιτία. Το Μπανγκλαντές π.χ. έχει ήδη προβλήματα πλημμυρών, τα οποία αναμένεται να αυξηθούν στο μέλλον, ενώ προβλέπεται ότι θα αντιμετωπίσει και προβλήματα πείνας. Εμείς κινδυνεύουμε από τη μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας και τη μείωση των βροχοπτώσεων, που ενδέχεται να φτάσει το 20% μετά το 2050, αν και αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα φαινόμενα αυτά πρόκειται να εμφανιστούν τελικά νωρίτερα.
Οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν μετακινήσεις πληθυσμών της πανίδας. Τι επιπτώσεις θα έχει αυτό ;
Θα πιάνουμε π.χ. διαφορετικά είδη ψαριών στις θάλασσές μας, άλλα καλά και άλλα όχι. Ο γαύρος τείνει να εξαφανιστεί! Επίσης, τα κουνούπια μεταφέρουν ασθένειες, όπως συνέβη πρόσφατα κοντά στο Ρίμινι της Ιταλίας, όπου όμως γρήγορα η περιοχή επέστρεψε στις κανονικές συνθήκες.

Oι απότομες εναλλαγές θερμοκρασίας είναι δείγμα της αλλαγής του κλίματος ;
Σίγουρα αποτελούν μία ένδειξη. Είναι γεγονός ότι έχουμε μεταβεί σε πιο ζεστές περιόδους, αλλά δεν θα υποστούμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο 100% τώρα. Oι προβλέψεις κάνουν λόγο για τις συνέπειες από το 2070 και μετά. Παρ’ όλα αυτά, όσο καθυστερούμε σήμερα να λάβουμε μέτρα τόσο πιο ακριβά θα το πληρώσουμε.
Πόσο επηρέασαν οι περυσινές πυρκαγιές το μικροκλίμα της χώρας μας ;
Δεν το επηρέασαν όσο νομίζουμε. Σαφώς, εκεί όπου σημειώθηκε η πυρκαγιά, η συμπεριφορά αλλάζει και μάλιστα σημαντικά. Είναι δεδομένο ότι η θερμοκρασία στην περιοχή θα αυξηθεί, όμως για να αλλάξει το κλίμα, απαιτείται χρόνος. Αν αφήσουμε την περιοχή χωρίς να υποστεί καμία παρέμβαση, το 70% των επιπτώσεων θα ανατραπούν και σε 2-3 χρόνια θα ξαναβγούν χορτάρι, γρασίδι, θάμνοι.

Θεωρείτε ότι αποτελεί λύση η βιοκλιματική αρχιτεκτονική ;
Φυσικά. Αναφέρομαι, βέβαια, γενικά στην εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια, που περιλαμβάνει και στοιχεία βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Παρόλο που υπήρχε οδηγία της Ε.Ε. για την εξοικονόμηση ενέργειας στη χώρα μας, ο χρόνος που θα έπρεπε να εφαρμοστεί έχει παρέλθει. Είμαστε ήδη 2 χρόνια πίσω. Τώρα υποτίθεται ότι ξεκινάμε πάλι τη διαδικασία εφαρμογής.

Πώς μπορεί να συμβάλλει κανείς μεμονωμένα στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ;
Υπάρχουν χιλιάδες τρόποι. Η WWF, η Greenpeace και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις προτείνουν στις ιστοσελίδες τους μία σειρά από δράσεις. Το σημαντικό είναι πάντως ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζοι και Ινδοί οι οποίοι έχουν δικαίωμα στην καλύτερη ζωή, άρα και στις εκπομπές ρύπων. Για να αρχίσουν, όμως, να έχουν και αυτοί αντίστοιχα ποσά εκπομπών με αυτά του υπόλοιπου κόσμου, θα πρέπει εμείς αναγκαστικά να μειώσουμε τις δικές μας εκπομπές, ώστε να συγκρατήσουμε την κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το επιχείρημα που επικαλούνται πολλοί, το οποίο λέει: «Ό,τι προσπάθειες και να κάνουμε εμείς, θα υπάρχουν εκατομμύρια Κινέζοι που θα βουλιάξουν τον πλανήτη». Oι Κινέζοι, όμως, εκπέμπουν κατά κεφαλή το 1/6-1/8 από ό,τι οι Ευρωπαίοι και το 1/15 από ό,τι οι Αμερικανοί. Oπότε προκύπτει και ένα ηθικό θέμα. Μπορεί, λοιπόν, πράγματι η συνεισφορά καθενός ξεχωριστά να είναι πολύ μικρή, αλλά, αν υπάρχει θέμα περιβαλλοντικού αποτυπώματος, καιρός είναι να αρχίσουμε να κάνουμε κάτι, ξεκινώντας από τα προφανή, όπως το να σβήνουμε τα φώτα που δεν χρειαζόμαστε, να προτιμάμε λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας, να επιλέγουμε διπλά τζάμια κλπ. Άλλωστε, τα περισσότερα από αυτά τα μέτρα συμφέρουν και οικονομικά.

Σε ποια κατεύθυνση πρέπει να αναπτύξει τη στρατηγική της για την κλιματική αλλαγή η διεθνής κοινότητα ; Πέρυσι το Μάρτιο, το Συμβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. δεσμεύτηκε να πραγματοποιήσει το λεγόμενο «20-20-20, το 2020», δηλαδή 20% εξοικονόμηση ενέργειας, 20% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και 20% μείωση των εκπομπών ρύπων μέχρι το 2020. Η Ε.Ε. δήλωσε, επίσης, ότι, αν και οι υπόλοιπες χώρες (Αμερική, Αυστραλία, Καναδάς, Ιαπωνία) αναλάβουν αντίστοιχες δεσμεύσεις, είναι διατεθειμένη να φτάσει τη μείωση των εκπομπών μέχρι το 30%. Έχουν ξεκινήσει ορισμένες διαπραγματεύσεις με στόχο μία διεθνή συμφωνία στη συνάντηση της Δανίας το 2009.

Στα τέλη Απριλίου ανακοινώθηκε η αποπομπή της Ελλάδας από το Πρωτόκολλο του Κιότο. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό για τη χώρα ;
Σύμφωνα με την απόφαση του OΗΕ, η Ελλάδα δεν μπορεί να αγοράσει ή να πουλήσει δικαιώματα ρύπων (μέσω του χρηματιστηρίου ρύπων), έργων σε αναπτυσσόμενες χώρες ή χώρες με οικονομία σε μεταβατική φάση, έως ότου υπάρξει νέα απόφαση άρσης της απαγόρευσης. Υπάρχει, όμως, και το θέμα του διεθνούς διασυρμού της χώρας. Αυτό μπορεί να μην αποτυπώνεται εύκολα σε χρήματα, αλλά είναι βαριά ποινή και αφορά όλους μας.

Γιατί συνέβη αυτό; Ποιο ήταν το λάθος της Ελλάδας ;
Σύμφωνα με την τελική απόφαση της Επιτροπής Συμμόρφωσης του Πρωτοκόλλου του Κιότο (το κείμενο είναι στη διάθεση όλων στην ιστοσελίδα του OΗΕ για την κλιματική αλλαγή), η χώρα μας καταδικάστηκε, γιατί μετά τον Απρίλιο του 2007 δεν είχε, ως όφειλε, επαρκές και αξιόπιστο σύστημα παρακολούθησης και καταγραφής των εκπομπών.

Το ΥΠΕΧΩΔΕ υποστηρίζει ότι η καταδικαστική απόφαση οφείλεται σε λάθος υπολογισμούς της εκπομπής ρύπων, τους οποίους αποδίδουν σε εσάς προσωπικά, όσο ήσασταν διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), και δηλώνει ότι η Ελλάδα δεν έχει αποβληθεί από το Πρωτόκολλο του Κιότο…
Η καταδικαστική απόφαση -περί καταδίκης μιλάμε-, αλλά και το παραπεμπτικό δεν αναφέρουν πουθενά ότι λανθασμένοι υπολογισμοί έπαιξαν οποιονδήποτε ρόλο. Άλλωστε, δεν υπήρξε θέμα λανθασμένων υπολογισμών, ούτε και πρόβλημα με στοιχεία που δόθηκαν το 1996 ή και αργότερα. Η επάρκεια της ομάδας του ΕΑΑ έχει διαπιστωθεί από τις 7 προηγούμενες ετήσιες επιθεωρήσεις του OΗΕ, αλλά και των στελεχών του ΥΠΕΧΩΔΕ στη Βόννη τον περασμένο μήνα. Απλά το ΥΠΕΧΩΔΕ προσπάθησε να μεταθέσει σε άλλους τις ευθύνες του. Η ομάδα του Αστεροσκοπείου απαρτιζόταν από επιστήμονες που είχαν επιτυχώς περάσει τις εξετάσεις από τη Γραμματεία του Κλίματος του OΗΕ, για να συμμετέχουν σε αντίστοιχους ελέγχους άλλων κρατών, και είχαν επιθεωρήσει τουλάχιστον 2 χώρες ο καθένας. Σε αυτούς τους επιστήμονες, το ΥΠΕΧΩΔΕ χρωστά, αν μη τι άλλο, μία συγγνώμη.