Η φυματίωση – μια νόσος του παρελθόντος – ήρθε ξανά στο προσκήνιο μετά το τελευταίο κρούσμα σε εστιατόριο στο κέντρο της Αθήνας καθώς και την πρόσφατη είδηση για πέντε παιδιά που έχουν μολυνθεί από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης σε δημοτικό παιδικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Και, όμως, όπως μας εξηγεί ο κ. Μιχάλης Τουμπής πνευμονολόγος, συντονιστής διευθυντής της 6ης Πνευμονολογικής Κλινικής, υπεύθυνος Ιατρείου Διακοπής Καπνίσματος ΓΝΝΘΑ «η ΣΩΤΗΡΙΑ», «το πρόβλημα της φυματίωσης ουδέποτε εξέλιπε. Ήταν πάντοτε παρόν».
Κάθε χρόνο στην Ελλάδα καταγράφονται περί τα 600 κρούσματα φυματίωσης και υπολογίζεται ότι ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών είναι σχεδόν διπλάσιος. «Όμως η κατάσταση είναι υπό έλεγχο», τονίζει ο κ. Τουμπής.
κ. Τουμπή πόσο μας απειλεί η φυματίωση;
Στις αρχές του 2000, τα πράγματα αναφορικά με τη φυματίωση ήταν τραγικά διεθνώς. Και παρότι ο κίνδυνος επισημάνθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 70 και εφαρμόστηκε μια στρατηγική αντιμετώπισης της φυματίωσης, εντούτοις μέχρι το 2000 τα αποτελέσματά δεν ήταν ικανοποιητικά. Έγινε, λοιπόν, μια επανέναρξη αυτής της δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο τα πρώτα θετικά αποτελέσματα της οποίας φάνηκαν την τελευταία πενταετία. Σήμερα, παρουσιάζονται 8,8 εκατομμύρια νέα κρούσματα φυματίωσης και πεθαίνουν 1,45 εκατομμύρια άνθρωποι από την αρρώστια αυτή σε ετήσια βάση. Το 2011 σε σύγκριση με το 1990 η μείωση στη συχνότητα των νέων κρουσμάτων ήταν της τάξεως του 30%, ενώ οι θάνατοι μειώθηκαν κατά 50%. Η φυματίωση σε άτομα με AIDS εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα κυρίως στην Αφρική και την Ασία, ενώ νέο πρόβλημα σε όλες σχεδόν της χώρες είναι η εμφάνιση ανθεκτικής και πολυανθεκτικής στα φάρμακα φυματίωσης.
Στην Ελλάδα έχουν μειωθεί τα κρούσματα φυματίωσης;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια κάμψη του συνολικού αριθμού των κρουσμάτων. Στη χώρα μας δηλώνονται περί τα 600 νέα κρούσματα ετησίως. Όμως, το ποσοστό συμμετοχής των αλλοδαπών στη διαμόρφωση του ολικού αριθμού των περιστατικών φυματίωσης στη χώρα μας αυξάνεται συνεχώς – από 12% το 1998 σε 32% το 2005, ενώ το 2010 έφτασε στο 47% και σήμερα υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 50%.
Συγκριτικά με άλλες χώρες της Δύσης έχουμε περισσότερα κρούσματα;
Δεν έχουμε μεγαλύτερο πρόβλημα από τη Γαλλία, την Ιταλία ή την Ισπανία, χώρες που ενδεχομένως έχουν και μεγαλύτερο πρόβλημα από εμάς. Αναλογικά έχουμε ένα μέσο πρόβλημα φυματίωσης.
Η νόσος μεταδίδεται εύκολα;
Ευτυχώς, δεν είναι εύκολα μεταδόσιμη. Η πνευμονική μορφή της φυματίωσης είναι αυτή που μεταδίδεται από τους πάσχοντες προς τους υγιείς. Η μετάδοση γίνεται αερογενώς μέσω των μικροσταγονιδίων που εκπέμπονται προς το περιβάλλον από τους πάσχοντες όταν βήχουν, φταρνίζονται, γελούν κλπ. Σε αυτά τα σταγονίδια εμπεριέχονται τα μυκοβακτηρίδια της φυματίωσης. Αν και θεωρητικά η εισπνοή ενός και μόνο τέτοιου μικροσταγονιδίου μπορεί να οδηγήσει σε μόλυνση κάποιου, κατά κανόνα η νόσος μεταδίδεται μετά από συχνή και στενή επαφή.
Μπορεί κάποιος που έχει προσβληθεί, να μην νοσήσει;
Κατά κανόνα κάποιος που μολύνεται δεν νοσεί. Η πιθανότητα νόσησης είναι της τάξεως του 10% . Κατά τη μόλυνση το μυκοβακτηρίδιο εισέρχεται στον οργανισμό και εγκαθίσταται στους πνεύμονες, όπου μπορεί να «κοιμηθεί». Αν σε κάποια φάση της ζωής του ατόμου η άμυνά του μειωθεί αρκετά, τότε το μυκοβακτηρίδιο βρίσκει την ευκαιρία να προκαλέσει τη νόσο. Διαφορετικά τα μόνα στοιχεία που έχουμε για να πούμε ότι ο άνθρωπος αυτός έχει μολυνθεί, είναι μια δερματική εξέταση (η Mantoux), ή μια αιματολογική εξέταση που λέγεται QuantiFERON. Θετική Mantoux ή QuantiFERON δηλώνει απλά ότι το άτομο έχει έρθει κάπου κάποτε σε επαφή με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης.
Σε ποιες περιπτώσεις αυξάνεται ο κίνδυνος της προσβολής;
Ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά για τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς – όπως οι πάσχοντες από AIDS – για όσους λαμβάνουν κορτιζόνη για μεγάλα χρονικά διαστήματα και για τους διαβητικούς. Επίσης, αυξημένος είναι ο κίνδυνος για όσους κάνουν επεμβάσεις στο έντερο, επειδή μπορεί να μειωθεί η άμυνά τους μέσω της μειωμένης απορρόφησης λευκωμάτων από το έντερο, για τους πάσχοντες από καρκίνο – ιδιαίτερα από καρκίνο του λεμφικού συστήματος – και για όσους λαμβάνουν βιολογικές θεραπείες π.χ. με anti –ΤNF παράγοντες, για διάφορα νοσήματα και κυρίως για ρευματοειδή αρθρίτιδα, ψωρίαση κλπ. Οι καταστάσεις αυτές λαμβάνονται υπόψη από τον θεράποντα ιατρό.
Το εμβόλιο κατά της φυματίωσης μας προφυλάσσει;
Για τον εμβολιασμό γίνεται μια μεγάλη συζήτηση. Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου σε παγκόσμιο επίπεδο, κυμαίνεται από μηδέν έως 90%. Σήμερα, έχουμε καταλήξει στο ότι κάποιος που εμβολιάζεται, μπορεί να κολλήσει φυματίωση, αλλά οι μορφές της φυματίωσης που αναπτύσσει δεν είναι επικίνδυνες για τη ζωή του.
Σχεδιάζεται νέο εμβόλιο;
Συζητείται το αν πρέπει να χρησιμοποιείται το παρόν εμβόλιο. Αρκετές χώρες δεν εφαρμόζουν γενικό εμβολιασμό (π.χ., οι ΗΠΑ, οι Σκανδιναβικές χώρες), ενώ πολλές χώρες στη Δυτική Ευρώπη εφαρμόζουν επιλεκτικό εμβολιασμό σε άτομα υψηλού κινδύνου, λόγου χάρη, σε παιδιά μεταναστών και στο νοσηλευτικό προσωπικό των νοσοκομείων. Στην Ελλάδα ο εμβολιασμός είναι υποχρεωτικός στα 6 χρόνια. Ωστόσο, μελετάται το κατά πόσο ο εμβολιασμός θα πρέπει να εφαρμόζεται αμέσως μετά τη γέννηση σε ειδικές ομάδες πληθυσμού.
Πως αντιμετωπίζεται η φυματίωση;
Υπάρχουν αρκετά και αποτελεσματικά φάρμακα. Τα ποσοστά θεραπείας ξεπερνούν το 90-95%. Πρόβλημα παρατηρείται εάν διακοπεί η θεραπεία ή εάν δεν δοθεί η σωστή αγωγή για το κατάλληλο χρονικό διάστημα (η θεραπεία διαρκεί τουλάχιστον 6 μήνες). Τότε μπορεί να αναπτυχθεί μια ανθεκτική μορφή φυματίωσης που δεν ανταποκρίνεται στα φάρμακα.

Ποια είναι τα συμπτώματα της φυματίωσης;Ένα από τα πρώτα συμπτώματα είναι ο βήχας που αρχικά μπορεί να είναι ξηρός. Μετά μπορεί να γίνει παραγωγικός (με φλέματα). Μπορεί να παρουσιαστεί δύσπνοια και πυρετός – υψηλός ή δέκατα. Επίσης, ένα σύμπτωμα που δεν είναι σπάνιο, είναι τα αιμόφυρτα πτύελα, που κατά κανόνα οδηγούν τον άρρωστο στο γιατρό. Ωστόσο, τα συμπτώματα δεν είναι χαρακτηριστικά, ενώ αυτό που ίσως θα μπορούσε να παραπέμψει προς την φυματίωση είναι η χρονιότητα των συμπτωμάτων. Ένα βήχας λόγου χάρη που κρατάει τέσσερις και έξι εβδομάδες δεν είναι ένα απλό σύμπτωμα του κοινού κρυολογήματος και πρέπει να διερευνηθεί.Ο βήχας μπορεί να είναι και ενδεικτικός της πνευμονίας;Η πνευμονία έχει κατά κανόνα μια πιο οξεία εικόνα που συνήθως οδηγεί τον πάσχοντα εγκαίρως στο γιατρό. Ο πυρετός εμφανίζεται οξέως και κορυφώνεται γρήγορα. Ο άρρωστος μπορεί να έχει φλέματα – μετά από μια δυο μέρες – αίσθημα κακουχίας, πιθανώς και μυαλγία.Υπάρχουν και καπνιστές με χρόνιο βήχα;Όλοι οι καπνιστές που έχουν βήχα, φλέματα και σχετική δύσπνοια πρέπει να ελεγχθεί αν πάσχουν από τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Επίσης, τους καπνιστές πρέπει να τους οδηγήσει στο γιατρό και η αλλαγή του χαρακτήρα του βήχα και της απόχρεμψης – αν δηλαδή κάποιος είχε πρωινό παραγωγικό βήχα και αυτός γίνει ξηρός, θα πρέπει να το ελέγξει.