Eχει περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από τότε που η διάσημη γαλλίδα συγγραφέας, σύμβολο του φεμινισμού, Σιμόν ντε Μποβουάρ, στο βιβλίο της «Το δεύτερο φύλο», διατύπωσε την άποψη ότι «Δεν γεννιέσαι γυναίκα, αλλά γίνεσαι». Αυτό σήμαινε ότι η θηλυκότητα δεν είναι παρά ένα επίκτητο σύνολο χαρακτηριστικών που μια γυναίκα το μαθαίνει αναγκαστικά μέσα στην οικογένεια και έξω στην κοινωνία. Δεν είναι δύσκολο να εξηγήσουμε την ακρότητα αυτής της θέσης που αρνείται την ύπαρξη άλλων διαφορών μεταξύ των δύο φύλων, εκτός των καθαρά σωματικών-βιολογικών. Ο φεμινισμός έθεσε ως σκοπό του, και σε μεγάλο βαθμό το κατόρθωσε, να απαλλάξει τη γυναίκα από το βάρος των κοινωνικών προκαταλήψεων για το φύλο της, που ως τότε την καθιστούσαν υποδεέστερη του άνδρα σωματικά και διανοητικά και, ως εκ τούτου, εξαρτημένη και υποταγμένη σε αυτόν. Οι γυναίκες έπρεπε επιτέλους να πιστέψουν ότι είναι ίδιες, άρα ίσες, με τους άνδρες, και να χειραφετηθούν.
Τα αντιφατικά μηνύματα της εποχής μας
Σήμερα, 50 χρόνια μετά, οι γυναίκες απολαμβάνουν τους καρπούς αυτής της χειραφέτησης, αλλά ταυτόχρονα παλεύουν και με όλες τις παράπλευρες απώλειες: την κούραση από την προσπάθεια να αναλαμβάνουν πολλούς ρόλους ταυτόχρονα, την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια του «ανδρικού» κόσμου, τη «μάχη» με το άλλο φύλο που δεν λέει να λάβει τέλος, την αποξένωση από ένα κομμάτι του εαυτού τους.
Στην προσπάθεια να ανακαλύψουν ξανά τη γυναίκα μέσα τους, οι σημερινές γυναίκες ψηλαφίζουν τη θηλυκότητα, προσπαθούν να τη βρουν μέσα τους, αλλά και να την αντλήσουν από όπου υπάρχει γύρω τους.
Η αναζήτηση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη, τουλάχιστον όχι όταν προσπαθεί κανείς να οδηγηθεί από τη μόδα, η οποία δίνει αντιφατικά μηνύματα. Από τη μια απαιτεί ανορεξικά, σχεδόν αγορίστικα κορμιά που τα ονομάζει «σέξι» και από την άλλη αποθεώνει τις «θηλυκές καμπύλες» κάποιων σταρ με αποκαλυπτικές τουαλέτες. Με το ένα μάτι θαυμάζει τις επιθετικές πόζες ανδρόγυνων μοντέλων και με το άλλο αλληθωρίζει προς την κομψότητα και τη θηλυκή χάρη άλλων εποχών. Σύμφωνα πάντα με τη μόδα, η θηλυκότητα και η σεξουαλικότητα είναι δύο έννοιες που συχνά δεν συμβαδίζουν, όμως πόσο αντικατοπτρίζει αυτό την πραγματικότητα των καθημερινών γυναικών και ποια γυναίκα ταυτίζεται με αυτή την αντίληψη;
Τα πολλά πρόσωπα της θηλυκότητας
Αν ρωτήσουμε διαφορετικές γυναίκες, θα πάρουμε διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα «Τι είναι θηλυκότητα;».
«Θηλυκότητα σημαίνει βέβαια να είσαι γυναίκα, αλλά όχι μόνο με τη βιολογική σημασία της λέξης. Νομίζω πως θηλυκότητα σημαίνει να έχεις συνείδηση της γυναικείας σου φύσης, όλων αυτών των σωματικών και ψυχικών ιδιαιτεροτήτων που κουβαλάς και σε κάνουν διαφορετική από το άλλο φύλο… », πιστεύει η Έλενα, 32 ετών.
«Για μένα η θηλυκότητα είναι συνυφασμένη με τη σχέση που έχω με το σώμα μου και, φυσικά, με το πόσο το αγαπάω και το φροντίζω, για μένα αλλά και για αυτούς στους οποίους θέλω να αρέσω… », υποστηρίζει η Μαριάνθη, 27 ετών.
«Ένιωσα βαθιά τι σημαίνει θηλυκότητα, όταν γέννησα την κόρη μου. Σημαίνει ότι μέσα σου υπάρχει αυτή η απίστευτη δυνατότητα να δίνεις ζωή και να φροντίζεις για τη ζωή. Αυτό υπάρχει νομίζω σε κάθε γυναίκα και την καθορίζει, άσχετα με το αν έχει παιδιά ή όχι… », εξομολογείται η Ντόρα, 38 ετών.
«Θηλυκότητα; Είναι μια ήρεμη, αλλά πολύ μεγάλη δύναμη, που επηρεάζει τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, προς το καλύτερο. Αυτό εμείς οι ίδιες πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε πρώτα από όλα και να το κερδίσουμε για τον εαυτό μας. Ο φεμινισμός μάς έμαθε να χρησιμοποιούμε ανδρικά όπλα, να είμαστε διεκδικητικές και ανταγωνιστικές, αλλά μήπως τελικά έτσι ξεχάσαμε τι σημαίνει να αφήνεσαι και να δίνεις; Και μήπως είναι κι αυτός ένας λόγος που ο κόσμος έχει αγριέψει έτσι;», αναρωτιέται η Δέσποινα, 52 ετών.
«Περιέργως, η θηλυκότητα για μένα είναι κάτι που δεν μπορώ να καταλάβω και να διακρίνω στον εαυτό μου, τη βλέπω όμως σε άλλες γυναίκες και θα την περιέγραφα σαν ένα ιδιαίτερο είδος αυτοπεποίθησης που συνδυάζει σταθερότητα και ελαφρότητα, διαίσθηση και βαθιά κατανόηση των πραγμάτων, κάτι πολύ ισορροπημένο… Και ξέρεις, οι γυναίκες που αποπνέουν αυτή τη θηλυκότητα είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους: νέες, ηλικιωμένες, ωραίες, άσχημες, κοκέτες, ατημέλητες, λεπτές, χοντρές, γυναίκες καριέρας ή νοικοκυρές, πάντα όμως έχουν έναν ιδιαίτερο αέρα γοητείας. Πολύ θα ήθελα να την έβλεπαν και οι άλλοι σε μένα!», εύχεται η Βέτα, 43 ετών…
Τι σημαίνει «Είμαι γυναίκα»
Δεν είναι καθόλου περίεργο το γεγονός ότι όλες οι γυναίκες που συμβουλευτήκαμε μας έδωσαν διαφορετικές εκδοχές για τη θηλυκότητα, γιατί αυτές αντικατοπτρίζουν την ίδια την πολύπλευρη φύση της. Τα διαφορετικά στοιχεία της γυναικείας ταυτότητας αναπτύσσονται και εκφράζονται διαφορετικά σε κάθε γυναίκα. Αυτό είναι αποτέλεσμα τόσο της ιδιοσυγκρασίας της όσο και των βιωμάτων της. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες λίγο-πολύ «σταθερές» στον τρόπο που όλες οι γυναίκες αποκτούν συνείδηση της γυναικείας τους φύσης.
● Η διαρκής «υπενθύμιση» από το σώμα. Το ίδιο το σώμα συνεχώς υπενθυμίζει μέσα από «ρυθμικές», δηλαδή επαναλαμβανόμενες περιοδικά, σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές σε κάθε γυναίκα το φύλο της. Από αυτό το γεγονός και μόνο προκύπτει μια ιδιαίτερη σχέση της γυναίκας με το σώμα της, αλλά και με το χρόνο, τις ανάγκες, τις δυνατότητές του. Η συνεχής υπενθύμιση του φύλου της αναγκάζει τη γυναίκα να βιώνει πιο συνειδητά το φύλο της από ό,τι ο άνδρας το δικό του.
● Το βλέμμα των άλλων. Η ανάγκη να τη βλέπουν οι άλλοι, να αποδεικνύει ότι μπορεί να αρέσει και να εισπράττει επιβεβαίωση για αυτό είναι μια καθημερινή συνθήκη για τις γυναίκες. Μπορεί να συμφωνεί ή να διαφωνεί κανείς, να διαμαρτύρεται και να θεωρεί άδικο το γεγονός ότι η ομορφιά είναι «καθήκον» για τις γυναίκες. Είναι άδικο, αλλά είναι δύσκολο να αμφισβητήσουμε ότι «έτσι είναι τα πράγματα». Η θηλυκότητα ταυτίζεται με τη φροντίδα της εμφάνισης, το στολισμό, μια ελάχιστη έστω επίδειξη των θηλυκών «προσόντων».
● Η μητρότητα. Η μητρότητα είναι σημαντική με τη διευρυμένη έννοια του όρου. Δεν συνίσταται μόνο στη γέννηση και το μεγάλωμα των παιδιών, αλλά αποτελεί γενικά αυτό το στοιχείο που κάνει τις γυναίκες να είναι «πιο κοντά στη ζωή» και τους ανθρώπους, να προσφέρουν και να φροντίζουν τους άλλους, να «δίνουν ζωή» στα πράγματα που κάνουν.
● Η σημασία των σχέσεων
Οι γυναίκες νιώθουν έντονα την ανάγκη να υπάρχουν άνθρωποι γύρω τους, κοντινές σχέσεις, και οι σχέσεις αυτές να είναι καλές, αρμονικές. Αυτή η ανάγκη κάνει συχνά τις σημερινές εργαζόμενες γυναίκες να ξεπερνούν τα όρια της αντοχής τους, προσπαθώντας να «τους έχουν όλους ευχαριστημένους». Το ότι οι σχέσεις είναι τόσο σημαντικές κάνει τις γυναίκες από πολύ μικρές να έχουν ιδιαίτερα οξυμένη αντίληψη των συναισθηματικών διακυμάνσεων των άλλων, αλλά και του εαυτού τους (η περίφημη «γυναικεία διαίσθηση»). Αυτό τις κάνει να μπορούν να εναλλάσσουν ελαφρότητα και παιχνιδιάρικη διάθεση με σοβαρότητα και σταθερότητα, να φαίνονται άλλοτε ευάλωτες και αδύναμες και άλλοτε πολύ δυνατές.
Η φροντίδα και η άνθιση της θηλυκότητας
Αν δεχτούμε ότι ο σπόρος της θηλυκότητας υπάρχει σε κάθε γυναίκα, τότε δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι χρειάζεται «συστηματική φροντίδα» για να ανθίσει. Και όντως, οι σχέσεις μέσα στις οποίες ζει, μεγαλώνει και αποκτά συνείδηση της θέσης της, παίζουν αποφασιστικό ρόλο στο πώς κατανοεί κάθε γυναίκα τη θηλυκότητά της.
● Η «οικογενειακή ατμόσφαιρα» Πολλά εξαρτώνται από τα υποσυνείδητα μηνύματα που μεταδίδονται από μητέρα σε κόρη. Τα μικρά κορίτσια καταλαβαίνουν εύστοχα πόσο καλά νιώθει η μητέρα τους μέσα στο σώμα της, αν της αρέσει η εμφάνισή της ή όχι, αν αισθάνεται τη μητρότητα σαν βάρος ή σαν δώρο, αν είναι ευχαριστημένη ή όχι από τις σχέσεις της με τους άλλους και από τον εαυτό της. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των μηνυμάτων της μητέρας τους αφομοιώνεται από τα κορίτσια. Μετατρέπεται αυτόματα σε δικά τους συναισθήματα και συμπεριφορές. Αλλά κι ο πατέρας, βέβαια, δεν είναι αμέτοχος σε αυτή την ιστορία. Μπορεί να ενισχύσει ή να ελαττώσει τη μητρική επιρροή, ανάλογα με τη δική του ματιά και τα δικά του συναισθήματα για την κόρη του.
● Η μεταφορά εμπειρίας Ευτυχώς, στη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας προστίθενται συνεχώς κι άλλοι «σύμβουλοι» θηλυκότητας: οι άλλες γυναίκες, αδερφές, φίλες, γυναίκες-πρότυπα, εραστές. Οι γυναίκες μαθαίνουν η μία από την άλλη, δημιουργώντας είτε στενές και πολύ εμπιστευτικές σχέσεις μεταξύ τους, στις οποίες μπορούν να εκφράσουν αυτά που αισθάνονται για τον εαυτό τους, το σώμα τους, το σεξ, τους άλλους, είτε πρότυπα θηλυκότητας από το περιβάλλον τους: η όμορφη ξαδέρφη, η δυναμική φίλη της μαμάς, η τρυφερή γιαγιά, η αγαπημένη θεία. Με αυτό τον τρόπο παίρνουν τη θηλυκότητα στα χέρια τους, δίνοντας πολλές φορές στον εαυτό τους την ευκαιρία να διορθώσει κάποια πράγματα που «πήγαν στραβά» στην οικογένειά τους. Μαθαίνουν έτσι να πλάθουν και να δημιουργούν τον εαυτό τους, «παίζοντας» με τη γυναικεία τους φύση και με όλες τις διαφορετικές πλευρές της.
● Το ερωτικό ξύπνημα Η ερωτική συνάντηση, η ματιά του άνδρα που είναι ερωτευμένος, το ξύπνημα του έρωτα και της επιθυμίας, ξυπνούν ταυτόχρονα και τη θηλυκότητα σε κάθε γυναίκα. Ο έρωτας αντανακλάται σε κάθε άνθρωπο όταν τον ζει πραγματικά και στη γυναίκα γίνεται άμεσα αισθητός και εμφανής. Της δίνει την αίσθηση του εαυτού της και αυτού που προκαλεί στον άλλον, τη συμφιλιώνει με το σώμα της και την εικόνα της, την κάνει να αισθάνεται επαρκής και πλήρης. Η θηλυκότητα στην πλήρη άνθισή της.
Η Λου Σαλομέ, μεγάλος έρωτας του Νίτσε, μαθήτρια του Φρόυντ και ερωμένη του μεγάλου γερμανού ποιητή Ρίλκε, θεωρήθηκε σύμβολο του φεμινισμού, παρά το γεγονός ότι διεκδίκησε την ισότητα των φύλων, όχι μέσω της ταύτισης της γυναίκας με τον άνδρα, αλλά μέσω της αναγνώρισης της ιδιαίτερης φύσης της γυναίκας. Στο δοκίμιό της «Η ανθρώπινη φύση της γυναίκας» γράφει: «Η γυναίκα ξεπληρώνει τα χρέη της προς τη ζωή με ένα μόνο νόμισμα: Όχι με αυτό που κάνει, αλλά με αυτό που είναι… Εξαντλεί τον πλούτο του φύλου της ζώντας διαρκώς με όλο της το Είναι, σαν κάτι στο οποίο βγάζουν εκατό χρυσές πύλες και στο οποίο καταλήγουν εκατό χαρμόσυνοι, γιορταστικοί δρόμοι…