«Συχνά αργώ στα ραντεβού μου, γιατί δεν μπορώ να φύγω από το σπίτι αν δεν έχω τελειοποιήσει το σχέδιο που μου έχει ζητήσει ο προϊστάμενός μου», «Δυσκολεύομαι να παραδίδω τις εργασίες στο πανεπιστήμιο στην ώρα τους, γιατί όσο νωρίς κι αν τις ξεκινήσω ποτέ δεν μου φαίνονται αρκετά καλές ώστε να είναι έτοιμες για παράδοση», «Έρχομαι σε πολύ μεγάλες συγκρούσεις με την κόρη μου, επειδή κάνει ανόητα λάθη στην ορθογραφία στο σχολείο, πράγμα που με απογοητεύει», «Ο άνδρας μου παραπονιέται ότι δεν είμαστε πουθενά στην ώρα μας, επειδή αργώ πολύ να ετοιμαστώ ώστε να δείχνω αψεγάδιαστη», «Δεν προλαβαίνω να βλέπω τους φίλους μου, γιατί έχω πάρα πολλές δουλειές στο σπίτι και χιλιάδες λεπτομέρειες να φροντίσω και να τελειοποιήσω», «Οι άλλοι με απογοητεύουν συχνά, γιατί δεν σέβονται τους κανόνες μου και κάνουν πολλά λάθη»… Ο κατάλογος συνεχίζεται μακρύς, γεμάτος από φράσεις ανθρώπων που ενώ συνήθως οι ίδιοι δεν το καταλαβαίνουν, ταλαιπωρούν τους γύρω τους και τον εαυτό τους με την ατέρμονη προσπάθειά τους να κάνουν τα πάντα τέλεια. Και καθώς ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο, νιώθουν συνέχεια ανεπαρκείς και απογοητευμένοι, με αποτέλεσμα να μπαίνουν ακόμα πιο βαθιά στον φαύλο κύκλο της τελειοθηρίας, προσπαθώντας όλο και περισσότερο και θέτοντας ταυτόχρονα τους στόχους τους όλο και πιο ψηλά.

Μεγαλώνοντας τελειοθηρικά παιδιά
Ο πιθανότερος δρόμος για να γίνει ένα παιδί τελειοθηρικό είναι να ακολουθήσει το παράδειγμα του γονιού ή των γονιών του, που στοχεύουν συνέχεια το τέλειο και που το ίδιο προτρέπουν ή ακόμα χειρότερα απαιτούν και από αυτό. Έτσι, το παιδί μαθαίνει ότι η τελειότητα είναι αρετή και μιμείται τους γονείς του, που είναι γι’ αυτό πρότυπα. Από την άλλη, δεν είναι απίθανο να νομίζει ότι αν είναι τέλειο οι γονείς του θα το αγαπούν, θα το εκτιμούν και θα το αποδέχονται ακόμα περισσότερο. Ένα συχνό λάθος που κάνουν οι γονείς, με αποτέλεσμα να μεγαλώνουν παιδιά που πιέζονται συνεχώς και τελικά δυστυχούν στη ζωή τους προσπαθώντας συνέχεια για το τέλειο, είναι να τους προσφέρουν την αγάπη τους υπό όρους με στόχο να τα πιέσουν ώστε να γίνουν καλύτερα. Τους λένε, για παράδειγμα, «Δεν σε αγαπάω, γιατί δεν είσαι καλό παιδί» ή «Αν διαβάζεις, θα σε αγαπάω» ή «Αν κάνεις τα πράγματα σωστά, θα σε αγαπάω». Έτσι, τα παιδιά, προσπαθώντας να τους ευχαριστήσουν και να κερδίσουν την αγάπη τους, αγωνίζονται για την τελειότητα ασταμάτητα. Τα ίδια αποτελέσματα προκύπτουν και όταν οι γονείς δεν επαινούν ή ακόμα χειρότερα επικρίνουν συνεχώς τα παιδιά ακόμα κι όταν εκείνα τα καταφέρνουν ή είναι αξιόλογα. Τα παιδιά χρειάζεται να νιώθουν ότι είναι αποδεκτά από τους γονείς τους, διαφορετικά δεν είναι απίθανο να γίνουν τελειοθηρικά προσπαθώντας να εισπράξουν το πολυπόθητο μπράβο των γονιών τους. Το ίδιο αποτέλεσμα έχουν και οι πολλοί κανόνες, που πιέζουν τα παιδιά και τα οδηγούν στο να προσπαθούν ασταμάτητα να είναι τα καλύτερα, καθωσπρέπει, αξιοπρεπή κ.λπ. Οι πολλοί κανόνες, όπως βέβαια και το να μην υπάρχουν καθόλου κανόνες, μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί ακόμα και σε παραβατική συμπεριφορά. Η μέση οδός είναι η καλύτερη λύση. Τα παιδιά χρειάζονται λίγους και ξεκάθαρους κανόνες, των οποίων η παράβαση θα πρέπει να προϋποθέτει μία προσυμφωνημένη τιμωρία, που όμως να μην είναι πολύ σκληρή (να μην είναι δυσανάλογη του λάθους τους).

Η τελειότητα είναι μονόδρομος
Για τους ανθρώπους που αναζητούν την τελειότητα, αυτή είναι μονόδρομος. Η λέξη-κλειδί γι’ αυτούς είναι το «πρέπει»: όλα πρέπει να γίνουν τέλεια, διαφορετικά είναι όλα κατεστραμμένα και οι ίδιοι αποτυχημένοι. Καθώς είναι πεπεισμένοι ότι αυτό είναι μία πανανθρώπινη αλήθεια, έχουν πολύ καλές δικαιολογίες για να πείσουν τον εαυτό τους και τους άλλους ότι ο μοναδικός και ο σωστότερος δρόμος είναι να κάνουν τα πάντα τέλεια. Για παράδειγμα, λένε ότι τα σχολεία στην Ελλάδα είναι ανεπαρκή ή/και τα παιδιά απρόσεχτα, γι’ αυτό και οι μαμάδες -που θέλουν το καλύτερο για τα παιδιά τους- είναι υποχρεωμένες να τα διαβάζουν και να τα ελέγχουν ως προς τις επιδόσεις τους καθημερινά. Ή ακόμη ότι το σπίτι τους είναι πολύ βρόμικο και ακατάστατο για να το αφήσουν έτσι και να βγουν βόλτα ή τα μαλλιά τους είναι πολύ ατίθασα και είναι απαραίτητο να τα περιποιηθούν για τουλάχιστον μία ώρα πριν βγουν έξω. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Οι άνθρωποι αυτοί έχουν μάθει να επιζητούν το τέλειο από όταν ήταν παιδιά ή νιώθουν μειονεκτικά σε κάποιους τομείς και προσπαθώντας να τους υπεραναπληρώσουν στοχεύουν στην τελειότητα, ώστε να αποδείξουν -κυρίως στον εαυτό τους, αλλά και στους άλλους- ότι τελικά αξίζουν. Διαφορετικά, θεωρούν ότι αν κάνουν τα πράγματα λιγότερο τέλεια θα φανεί η αδυναμία τους και οι άλλοι θα καταλάβουν ποιοι πραγματικά είναι – ότι έχουν ελαττώματα, ότι δεν θα τους αγαπούν κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, αυτός ο φόβος κρύβεται πίσω και από τα «τέλεια» παιδιά τους. Σε περίπτωση που τα παιδιά τους αποτύχουν, οι ίδιοι και οι αδυναμίες τους θα αποκαλυφθούν και όλοι θα καταλάβουν ότι δεν είναι οι τέλειοι γονείς.

Πρέπει να τα ελέγχω όλα
Οι τελειοθηρικοί άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να τα ελέγχουν όλα, ώστε να γίνονται με τον τρόπο που θέλουν αυτοί. Είναι συγκεντρωτικοί, με αποτέλεσμα να νιώθουν συνέχεια κουρασμένοι ψυχικά και σωματικά, αφού τα κάνουν όλα μόνοι τους για να τα κάνουν καλά. Συχνά μάλιστα καταλήγουν να αποκλείουν τους άλλους, για να ελέγχουν τα πάντα χωρίς να τους έχουν στα πόδια τους και να μην αναγκάζονται να ανέχονται την ατέλεια και την αταξία τους. Όσο περνάνε τα χρόνια το πρόβλημα εντείνεται, αφού προσπαθώντας να καλύψουν τη μανία τους κάνουν όλο και περισσότερα πράγματα προκειμένου να αγγίζουν την τελειότητα. Έτσι, αναπτύσσουν ψυχαναγκασμούς και τελετουργικά, ώστε να τα κάνουν όλα όπως τα έχουν φανταστεί. Κάποιοι μάλιστα φτάνουν να μην κοιμούνται, για να προλαβαίνουν να τα κάνουν όλα όπως θέλουν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργείται κάθε φορά που δεν μπορούν να ολοκληρώσουν κάτι ή να το κάνουν τέλειο, όπως αυτοί πιστεύουν. Τότε νιώθουν ανεπαρκείς και εντείνονται όλες τους οι ανασφάλειες, γεγονός που τους οδηγεί στο να προσπαθούν ακόμα περισσότερο να είναι τέλειοι.

Δύσκολες σχέσεις
Ισως ένας τελειοθηρικός να έλεγε: «Και τι σας πειράζει εσάς αν εγώ χάνω τον χρόνο μου και την ενέργειά μου προσπαθώντας να πετύχω το καλύτερο;». Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Οι τελειομανείς δυσκολεύουν τη δική τους ζωή, τη ζωή των άλλων, και καταστρέφουν τις σχέσεις τους. Καθώς είναι δύσκαμπτοι και πολύ επικριτικοί και έχουν αυστηρούς και πανανθρώπινους κανόνες (πιστεύουν ότι μόνο οι ίδιοι ξέρουν το σωστό), έχουν συχνά προστριβές και συγκρούσεις με τους άλλους, που -επειδή στα μάτια τους είναι τεμπέληδες, ανίκανοι, ανεπαρκείς κ.λπ.- δεν καταφέρνουν να κάνουν τα πράγματα τέλεια όπως οι ίδιοι. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι συχνά αργοπορούν τρομερά για να προλάβουν να ολοκληρώσουν τα πάντα όπως αυτοί θέλουν και χάνουν τις προθεσμίες γιατί η προσπάθεια βελτίωσης στην οποία επιδίδονται δεν σταματάει πουθενά.

Άνδρες εναντίον γυναικών
Συχνά έχουμε την εντύπωση ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη εμμονή με την τελειότητα, ίσως επειδή αυτό εκφράζεται στις σχέσεις με τον άνδρα, τα παιδιά τους, τους φίλους τους ή στο σπίτι τους, οι οποίες είναι πιο εμφανείς στους τρίτους. Συχνά όμως και οι άνδρες είναι τελειοθηρικοί, απλώς η μανία τους με την τελειότητα εντοπίζεται συνήθως στη δουλειά και την καριέρα τους, που τους καθορίζουν και στο μυαλό τους σχετίζονται με την αξία που αποδίδουν στον εαυτό τους. Από την άλλη πλευρά, τελευταία όλο και περισσότεροι άνδρες αναζητούν την τελειότητα και στην εμφάνισή τους, με στόχο να κυκλοφορούν αψεγάδιαστοι. Μία άλλη εκδοχή τελειοθηρικών ανδρών είναι αυτοί που εστιάζουν στο να έχουν δίπλα τους την τέλεια γυναίκα, που είναι όμορφη, κομψή, νοικοκυρά, καλή μαγείρισσα κ.λπ., με αποτέλεσμα, βέβαια, να ασκούν μεγάλη πίεση στις συντρόφους τους.

Ζητώντας βοήθεια
Αν και συχνά τη χρειάζονται σπάνια, οι τελειοθηρικοί ζητάνε βοήθεια κυρίως επειδή δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν πρόβλημα. Το αντιλαμβάνονται συνήθως από τις συνέπειες, όταν βλέπουν ότι δυσκολεύονται να φέρουν σε πέρας τα όσα αναλαμβάνουν, ότι είναι συνέχεια ασυνεπείς και αργοπορημένοι, ότι ο σύντροφός τους και τα παιδιά τους είναι δυστυχισμένοι, ότι οι ίδιοι νιώθουν δυσάρεστα επειδή οι άλλοι δεν τους ακούνε, τους αμφισβητούν, τσακώνονται μαζί τους και κυρίως δεν κάνουν τα πράγματα όπως τα έχουν σκεφτεί και οργανώσει οι ίδιοι. Αν ζητήσουν βοήθεια, το κάνουν επειδή νιώθουν ένα ανεξήγητο άγχος ή κατάθλιψη.
Πώς θα βοηθηθούν; Η λύση θα ήταν ίσως να εξασκηθούν στα λάθη, να επιτρέψουν δηλαδή στον εαυτό τους να κάνει λάθη επίτηδες, ώστε να δουν ότι δεν είναι τραγικό κάτι τέτοιο και ότι δεν πρόκειται να συμβεί τίποτε το καταστροφικό αν αποτύχουν. Σημαντικό είναι επίσης να περιορίσουν συνειδητά τον χρόνο που αφιερώνουν στα πρότζεκτ τους, να σταματήσουν να θέλουν να τα ελέγχουν και να τα συγκεντρώνουν όλα και να αφήσουν τους γύρω τους να πάρουν πρωτοβουλίες και να αναλάβουν ευθύνες. Να εξασκηθούν, δηλαδή, στο να δίνουν στους άλλους ευκαιρίες να φέρνουν σε πέρας μόνοι τους τις ευθύνες τους και έτσι να συνειδητοποιήσουν οι ίδιοι ότι κάτι τέτοιο δεν θα φέρει την καταστροφή του κόσμου. Αν τα καταφέρουν, θα έχουν λιγότερο άγχος, καλύτερη σχέση με την οικογένεια και τους γύρω τους, περισσότερη εκτίμηση από τους άλλους και βέβαια μεγαλύτερη αποδοχή από τον εαυτό τους, αφού θα νιώθουν λιγότερη απογοήτευση με τα όσα έχουν αφήσει στη μέση, σύμφωνα με το μυαλό τους.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, ψυχολόγο-γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.