«Δευτέρα πρωί. Προσπαθώ να χωρέσω στο τζιν μου. Αδύνατον. Για όλα φταίει η κραιπάλη του Σαββατοκύριακου. Τρέχω στο Μετρό για να προλάβω τον επόμενο συρμό. Ένας άστεγος περιμένει στωικά στην είσοδο, όπως κάθε μέρα. Τον προσπερνώ κατεβάζοντας το κεφάλι, όπως κάθε μέρα. Νιώθω ενοχές που δεν μπορώ να κάνω τίποτα γι’ αυτόν. Στο γραφείο μιλάω απότομα σε μια συνάδελφο. Αισθάνομαι άσχημα. Η δουλειά δεν “βγαίνει” με τίποτα. Δεν θα μπορέσω να πάω την κόρη μου στο μπαλέτο, ίσως να μην προλάβω ούτε να την πάρω. Νιώθω δυσάρεστα που δεν μπορώ να αφιερώσω αρκετό χρόνο στα παιδιά μου. Το ίδιο ισχύει και για το σύντροφό μου. Ας μη μιλήσω για τον εαυτό μου. Και είναι ακόμα Δευτέρα…». Όλοι έχουμε νιώσει κάποια στιγμή στη ζωή μας έτσι. Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι που βιώνουν το δυσάρεστο συναίσθημα των ενοχών καθημερινά. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν οι ενοχικές σκέψεις κατακλύζουν την καθημερινότητά μας;
Κινητήρια δύναµη
Όλοι μας έχουμε ενοχές. Χωρίς το συναίσθημα αυτό, ο κόσμος δεν θα μπορούσε να προχωρήσει. Ακούγεται παράδοξο; Κι όμως, δεν είναι. Οι ενοχές είναι ουσιαστικά ένα καμπανάκι που κινητοποιεί τον οργανισμό για να αναλάβει δράση. Όταν η συνείδησή μας αντιληφθεί ότι κάτι δεν πάει καλά, τότε θέτει σε λειτουργία το συναγερμό των ενοχών. Έτσι, μπορούμε να προλάβουμε συμπεριφορές που θα μπορούσαν να πληγώσουν τους άλλους. Συνυπολογίζουμε, δηλαδή, καλύτερα το κόστος μιας συμπεριφοράς μας, ώστε να μη νιώσουμε αργότερο το δυσάρεστο αυτό συναίσθημα. Ένας ευέξαπτος άνθρωπος, για παράδειγμα, αποφεύγει να φωνάξει στο παιδί του, προκειμένου να προλάβει το αίσθημα των ενοχών, το οποίο τον προειδοποιεί για τη δυσάρεστη κατάσταση που θα ακολουθήσει. Οι ενοχές μπορεί να είναι ακόμα και παραγωγικό συναίσθημα, στην περίπτωση που μαθαίνουμε από τα λάθη μας και δεν τα επαναλαμβάνουμε. Δυστυχώς, όμως, τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο απλά.
Θαυµαστός καινούργιος… ψηφιακός κόσµος Η πίεση που αισθανόμαστε στη σύγχρονη ψηφιακή κοινωνία συνδέεται άμεσα με το όλο και αυξανόμενο αίσθημα ενοχών που νιώθουμε. Γιατί συμβαίνει αυτό; Αρκεί να παρατηρήσουμε μια μέρα της καθημερινότητάς μας. Δεν βγαίνουμε από το σπίτι χωρίς το κινητό τηλέφωνο, καθημερινά ελέγχουμε τα e-mail μας, τσεκάρουμε το λογαριασμό μας στο Facebook, ρίχνουμε μια ματιά στο Twitter, ακούμε τα μηνύματα του τηλεφωνητή. Όλη αυτή η τεχνολογία δεν μας αφήνει κανένα περιθώριο να μην κρατάμε επαφή με τους γύρω μας. Και οι ενοχές φυσικά καραδοκούν… Αρκεί ένα μήνυμα που δεν προλάβαμε να απαντήσουμε και ήδη αισθανόμαστε δυσάρεστα με τον εαυτό μας. |
Ο ενοχικός τύπος
Μερικοί από εμάς κατηγορούμε συνεχώς τον εαυτό μας για ό,τι συμβαίνει, ακόμα και αν δεν έχουμε φταίξει. Είμαστε έτοιμοι να χρεωθούμε τα λάθη και τις κακές συμπεριφορές των άλλων. Τα χαρακτηριστικά αυτά δηλώνουν έναν ενοχικό τύπο ανθρώπου. Το άτομο που νιώθει έντονες ενοχές, συνήθως έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, αλλά και μεγαλύτερη ροπή προς τη θλίψη. Έχει μάθει ότι πρέπει να αναλαμβάνει πάντα την ευθύνη και συνήθως έχει μεγαλύτερο εύρος υποχρεώσεων από όσες του αναλογούν. Το πιθανότερο είναι ότι δεν προλαβαίνει να φέρει σε πέρας όσα έχει αναλάβει, με αποτέλεσμα να νιώθει τύψεις και ενοχές. Από την άλλη πλευρά, ένα βαθιά ενοχικό άτομο είναι πιθανό να μη θέλει να ασχοληθεί με απολύτως τίποτα, να αποφεύγει, δηλαδή, τα πράγματα, ώστε να μη χρειαστεί να αντιμετωπίσει την αποτυχία και άρα την ενοχή. Ο ενοχικός άνθρωπος είναι εξαιρετικά ευάλωτος και δεκτικός στις διαθέσεις και τις επιθυμίες των γύρω του, με αποτέλεσμα να γίνεται εύκολα -σκόπιμα ή όχι- αντικείμενο στα χέρια των άλλων. Συνήθως, οι ενοχικές σκέψεις εκλύονται από κάποιο «τραυματικό» γεγονός. Προϋποθέτουν, όμως, ένα σχήμα ενοχικού τρόπου σκέψης που ήδη διαθέτει το άτομο. Μια μητέρα, για παράδειγμα, άρχισε να νιώθει ενοχές όταν το παιδί της παρουσίασε μια μαθησιακή δυσκολία, σκεπτόμενη το κατά πόσο θα μπορούσε να το έχει προλάβει. Όταν οι ενοχές παίρνουν τον έλεγχο, μπορούν να κυριαρχήσουν στο μυαλό, να μειώσουν την αυτοπεποίθηση, να προκαλέσουν άγχος στη καθημερινότητα και να μετατρέψουν ένα αισιόδοξο άτομο σε απαισιόδοξο. Σε αυτή τη περίπτωση, δεν επιτελούν το σκοπό τους, δηλαδή δεν μας κινητοποιούν να διορθώσουμε τα λάθη μας, οπότε πρέπει να απαλλαγούμε από αυτές.
Γυναικείο «προνόµιο»
Οι γυναίκες κρατάνε γερά τα ηνία στις ενοχές, σύμφωνα με τους ειδικούς. Η κοινωνία φυσικά επιβάλλει πολλαπλούς ρόλους στο γυναικείο φύλο, αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες έχουν την τάση να πιέζουν τον εαυτό τους. Στην προσπάθειά τους να είναι ιδανικές ερωμένες, μητέρες, κόρες, φίλες και γυναίκες καριέρας, βιώνουν την αποτυχία και κατ’ επέκταση την ενοχή. Η 33χρονη Ελένη, που εργάζεται ως αρχιτέκτονας και έχει δύο παιδιά, γνωρίζει αυτό το συναίσθημα πολύ καλά. «Όσο σκληρά κι αν προσπαθώ, πάντα νιώθω ότι κάποιον απογοητεύω. Είτε τα παιδιά μου είτε το σύντροφό μου είτε τους συνεργάτες μου στη δουλειά», παραδέχεται. Το ζήτημα του ιδανικού βάρους είναι ένα ακόμα θέμα που τα τελευταία χρόνια αποτελεί πηγή ενοχών για πολλές γυναίκες. Τα πρότυπα γυναικών που προβάλλονται, συχνά δημιουργούν εμμονή με το αδυνάτισμα, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και τα κρούσματα διαταραχών στη διατροφή (π.χ. ανορεξία, βουλιμία).
Ξεγελάστε τις ενοχές σας Ένα στραβοπάτημα και οι ενοχές ξεπετάγονται, κάνοντάς μας να νιώθουμε δυσάρεστα. Πώς θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε παρακάτω, αντί να φέρνουμε την καταστροφή με το παραμικρό; Δυστυχώς, δεν υπάρχει μαγικός τρόπος να το πετύχουμε αυτό. Ο καθένας μας πρέπει να ψάξει μέσα του και να ανακαλύψει τον τρόπο να απαλλαγεί από τις ενοχές. Τα παρακάτω παραδείγματα ίσως μας δώσουν ιδέες! Χάλασα τη δίαιτα Πείτε στον εαυτό σας: «Δεν θα παχύνω από μια παρασπονδία, γι’ αυτό και συνεχίζω κανονικά τη δίαιτα. Άλλωστε, πρέπει να απολαμβάνω πού και πού κάτι που μου αρέσει». Αγόρασα ακριβά παπούτσια Πείτε στον εαυτό σας: «Αξίζω να κάνω ένα δώρο στον εαυτό μου, γιατί δούλεψα πολύ». Δεν τηλεφώνησα στους γονείς µου Πείτε στον εαυτό σας: «Συνήθως είμαι τυπικός. Μια φορά, λοιπόν, έχω το δικαίωμα να το ξεχάσω». Τα θαλάσσωσα στη δουλειά Πείτε στον εαυτό σας: «Κανείς δεν είναι τέλειος». Ακύρωσα την έξοδο µε τους φίλους µου Πείτε στον εαυτό σας: «Έχω δικαίωμα να είμαι κουρασμένος. Φιλία δεν σημαίνει να έχω πάντα διάθεση». |
Μια παλιά ιστορία
Γιατί, όμως, γίνεται κανείς ενοχικός; Σαν παιδιά, οι γονείς μας περίμεναν πολλά από εμάς. Όσο πιο επιτακτικές ήταν οι απαιτήσεις τους, τόσο πιο μεγάλη σημασία δίναμε στο να τα καταφέρουμε. Η έντονη αυτή αγωνία να τους ικανοποιήσουμε, διόγκωνε τις ενοχές μας σε περίπτωση αποτυχίας. Οι περισσότεροι γονείς χρησιμοποιούν συχνά τις ενοχές ως εργαλείο για να επιβάλλουν την εξουσία τους. Λένε, για παράδειγμα, στο παιδί να φάει όλο του το φαγητό, γιατί αλλιώς θα στενοχωρηθεί η μαμά και ο μπαμπάς. Με αυτό τον τρόπο, όμως, του προκαλούν ενοχές, που συχνά μπορεί να γίνουν το υπόβαθρο για μελλοντικές
δυσλειτουργικές συμπεριφορές ή νευρώσεις. Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει έτσι, δυσκολεύονται να αξιολογούν τις πράξεις, τις σκέψεις και τις επιθυμίες τους σύμφωνα με το δικό τους και μόνο σύστημα αξιών.
Χωρίς ενοχές
Ευτυχώς, τα νέα είναι καλά. Σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορούμε να εκπαιδευτούμε ώστε να ζούμε μια πιο ξέγνοιαστη καθημερινότητα. Το σημαντικότερο από όλα είναι, κάθε φορά που νιώθουμε να μας κατακλύζει αυτό το συναίσθημα, να βάζουμε κάτω τα δεδομένα, για να δούμε ποια συνηγορούν υπέρ του να νιώθουμε ενοχές και ποια δεν υπερασπίζονται αυτή την ενοχική στάση. Πρέπει, δηλαδή, να κάνουμε έναν έλεγχο των ενοχών μας. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει πως έχουμε συνειδητοποιήσει ότι λειτουργούμε κάτω από το πρίσμα των ενοχών και έχουμε αποφασίσει ότι θέλουμε να το αλλάξουμε. Στην περίπτωση που πράγματι έχουμε κάνει κάτι λάθος, μπορούμε να απολογηθούμε και να προχωρήσουμε παρακάτω, μαθαίνοντας από το λάθος μας. Όταν νιώθουμε ότι δυσλειτουργούμε σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται σημαντικά η καθημερινότητά μας (π.χ. αισθανόμαστε έντονο άγχος ή θλίψη, αποφεύγουμε να αναλαμβάνουμε ευθύνες), καλό είναι να επισκεφτούμε έναν ειδικό.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ, ψυχολόγο υγείας, MSc, με εκπαίδευση στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία, τη διάγνωση ειδικών μαθησιακών δυσκολιών και τη συμβουλευτική, διδάσκουσα στην Ακαδημία Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.
