Ανεξάντλητες είναι οι διηγήσεις κάποιων μικρασιατών μαραγκών που είχα την τύχη να ακούσω παλαιότερα, με πιο εντυπωσιακή αυτή για την καρυδιά. Έλεγαν ότι, καθώς έσχιζαν στη μέση μια πολύ λεπτή σανίδα από ξύλο καρυδιάς, για να φτιάξουν το λεγόμενο καπλαμά (το λεπτό φύλλο), που σκέπαζε συνήθως τις πόρτες στις ντουλάπες, αποτυπωνόταν επάνω του κατά κάποιον τρόπο το πρόσωπο όποιου στεκόταν ακριβώς απέναντι εκείνη τη στιγμή! Μέχρι τώρα, δεν κατάφερα να ελέγξω πόση αλήθεια κρύβεται σε αυτή τη διήγηση, αλλά την έχω φυλάξει σαν ένα δείγμα του σεβασμού που έτρεφε για το υλικό του ο παλιός τεχνίτης και της πίστης ότι δούλευε με κάτι εντελώς ζωντανό. Σήμερα οι μελαμίνες και τα MDF δεν είναι σε θέση να σε «σπρώξουν» σε αντίστοιχη μυστικιστική αντιμετώπιση, αλλά για τα ξύλα που βάζουμε στο σπίτι εξακολουθεί να ισχύει ότι θα χάσουμε αν δεν τα βλέπουμε σαν κάτι ζωντανό.

Ξυλεία πολυεθνική
Ρωτήσαμε κάποιον που μιλά με πολλούς πελάτες κάθε μέρα και μας είπε ότι στην τελική επιλογή των αγοραστών παίζει ρόλο πιο πολύ η εμφάνιση και πολύ λιγότερο οι ιδιότητες της κάθε ποικιλίας. Και αυτό, βέβαια, ο κάθε έμπορος δεν το αφήνει ανεκμετάλλευτο. Μπαίνοντας σήμερα σε μια μεγάλη έκθεση κάποιος που έχει μπλέξει με μια νέα οικοδομή ή κάποια ανακαίνιση, αισθάνεται να κατακλύζεται από εντυπώσεις, αφού το υλικό παρουσιάζεται θαυμάσια και του προσφέρεται πλέον μια τεράστια ποικιλία από ξύλα. Ξύλα για τον εξωτερικό χώρο και ξύλα για τον εσωτερικό, ξύλα για τα δάπεδα, ξύλα για επενδύσεις σε τοίχους και ξύλα για να μπαίνουν σε κουπαστές. Τα ξύλα είναι εισαγωγής, πλην σπανίων εξαιρέσεων που εμφανίζονται πιο πολύ στη Βόρεια Ελλάδα όπου υπάρχουν δάση καστανιάς. Οι εισαγωγές γίνονται από όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου: Ευρώπη, Αφρική, Ασία, Νότια και Βόρεια Αμερική.



Σε ποια κατηγορία «παίζει» το ξύλο σας;

Από όποιο δέντρο και να διαλέξουμε το παρκέ μας, έχει σημασία ο τρόπος που είναι κομμένος και επεξεργασμένος ο κορμός στο εργοστάσιο.

● Αν τα σύνορα των δακτυλίων του ξύλου φαίνονται σαν ίνες που «τρέχουν» παράλληλα μεταξύ τους, τότε χαρακτηρίζεται ως ισόβενο.

● Αν έχει κοπεί έτσι ώστε να εμφανίζεται κάτι σαν ανοιχτόχρωμη ανταύγεια, αυτό ονομάζεται χρυσαλίδα.

●Αν στα ξύλα από δρυ, στο ίδιο κομμάτι, εμφανίζονται δύο διαφορετικές αποχρώσεις, αυτό ονομάζεται διχρωμία.

Επομένως, κάθε ξύλο μπορεί να είναι:
1. Έξτρα Ισόβενο: Δεν έχει χρυσαλίδα, ρόζους ή άλλες φυσικές ατέλειες, και τα νερά του είναι παράλληλα.

2. Έξτρα: Ξύλο ισόβενο που μπορεί να παρουσιάζει χρυσαλίδα.

3. Α: Τα νερά απέχουν περισσότερο, αλλά χωρίς ρόζους ή άλλες φυσικές ατέλειες.

4. Α/Β: Ξύλο ισόβενο ή φαρδύβενο, με μικρούς ρόζους ή άλλες μικρές φυσικές ατέλειες, και μέτριες διχρωμίες.

5. Β: Έχουμε όλα τα παραπάνω.



Μέσα στο σπίτι
Τα ξύλα για τα δάπεδα στο εσωτερικό χωρίζονται σε:

●Λαμινέιτ (laminate). Πρόκειται για φωτογραφία ξύλου(!) επάνω σε ένα μείγμα από ξυλοπολτό και ρητίνες, που μπαίνει επάνω στο υπόστρωμα και δεν τρίβεται.
●Προλουστραρισμένα και γενικά προεπεξεργασμένα, τα οποία έχουν, είναι η αλήθεια, πολύ καλή εμφάνιση, αλλά υπάρχουν και σε αυτά μειονεκτήματα. Συχνά, δεν ξέρουμε ή δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα χημικά με τα οποία έχει γίνει η επεξεργασία τους και μπορεί να είναι επιβλαβή. Επίσης, για να πάρουν αυτή την ελκυστική ζεστή όψη, τα έχουν περάσει με κάποιο λάδι. Το λάδι, όμως, αφήνει ανοιχτούς τους πόρους του ξύλου και αυτό το κάνει ευάλωτο σε λεκιάσματα, αφού όποιο υγρό πέσει εισχωρεί βαθιά από τους ανοιχτούς πόρους. Τέλος, επειδή πρόκειται για λεπτό φύλλο ξύλου που το κολλούν σε μια οποιαδήποτε καλά προετοιμασμένη επιφάνεια δαπέδου, δεν αντέχει σε πολλά τριψίματα ανανέωσης, άρα δεν μπορούμε να υπολογίζουμε ότι θα παραμείνουν λαμπερά και καλοσυντηρημένα για πολλές δεκαετίες.
●Συμπαγή (μασίφ). Το λεγόμενο συμπαγές παλιό κλασικό παρκέ που συνιστούν για τα εσωτερικά δάπεδα αυτοί που ξέρουν από ξύλο, έστω και φθηνό, κατά προτίμηση από 20 έως και 22 χιλιοστά. Μπαίνει είτε σε σταθερή βάση από καδρόνια δεύτερης ποιότητας ξυλείας και καρφώνεται σε αυτά είτε, αν υπάρχει δυσκολία για κάτι τέτοιο, γίνεται κολλητό απευθείας σε επιφάνεια από κόντρα πλακέ ή OSB.


Τα δέντρα που γίνονται… παρκέ

1.Δρυς λευκή και κόκκινη: Η κόκκινη διαφοροποιείται από τη λευκή μόνο ως προς την απόχρωση.

2.Iroko: Ανθεκτικό ξύλο από την Αφρική, που κάνει και για έξω και έχει δοκιμαστεί εδώ και χρόνια στην ελληνική πραγματικότητα.

3.Doussie-Lingue:Είναι από τα πιο ανθεκτικά ξύλα στον κόσμο, παρουσιάζει ελάχιστες διακυμάνσεις στη συστολή και διαστολή του και το αποκαλούν «Ο βασιλιάς της Αφρικής».

4.Teak Αφρικής:Ξύλο με πολύ καλές ιδιότητες.

5.Καρυδιά Αμερικής:Ξύλο με καλές μηχανικές ιδιότητες και καφέ-μοβ χρώμα.

6.Wenge:Ξύλο πολυτελείας με υψηλή ανθεκτικότητα.

7.Tauari:Ξύλο της Kεντρικής και Nότιας Αμερικής με κρεμ-λευκό χρώμα.

8.Merbau:Ασιατικό ξύλο που έχει τα προτερήματα του Dοussie.

9. Έλατο:Το βρίσκεις σε φτηνές κατασκευές.



Θέλετε ξύλο… και έξω;
Τα παρκέτα για εξωτερικούς χώρους, τύπου deck όπως λέγονται, δημιουργούνται από ξύλα βγαλμένα από κορμούς δέντρων που έχουν μεγαλώσει με φυσικό τρόπο σε δάσος. Τικ, Τικ Αφρικής, Ιρόκο, Μπανγκιράι, Ίρε είναι σκληρά ξύλα με αντιολισθητικές ιδιότητες και κατάλληλα για εξωτερική χρήση. Ο αναγνώστης αξίζει, επίσης, να γνωρίζει ότι εδώ και πολλούς αιώνες ήταν κοινή γνώση πως το προσεκτικό κάψιμο της επιφάνειας του ξύλου σε φωτιά το έκανε πιο ανθεκτικό, αν έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σε ανοιχτό χώρο. Για παράδειγμα, τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν οι Βίκινγκς για φράχτες τα κατεργάζονταν με αυτό τον τρόπο. Αλλά, από τη δεκαετία του ’90, έχει πλέον καθιερωθεί στις σκανδιναβικές χώρες να θερμαίνουν το ξύλο στους 180° C, ενώ αυτό σκεπάζεται από υδρατμούς, και να το κάνουν εξαιρετικά ανθεκτικό.
●Περιποιηθείτε το. Και τα παρκέτα εξωτερικού χώρου χρειάζονται επάλειψη με ένα ειδικό λάδι (όπως είναι το biopin/Wetter), ενώ κατά διαστήματα η εργασία αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται. Ευτυχώς, υπάρχουν πλέον βερνίκια με πολύ ήπια σύσταση, που περιέχουν μόνο φυτικούς διαλύτες, φυτικά έλαια και ρητίνες που διεισδύουν βαθιά στο ξύλο, αφού παρασκευάζονται από πρώτες ύλες παρμένες από τη φύση.
●Προσοχή, όμως: Εφόσον δια­λέξαμε να χρησιμοποιήσουμε ξύλο, είναι σημαντικό να διαβάζουμε προσεκτικά τη σύσταση ενός προϊόντος πριν το χρησιμοποιήσουμε για επάλειψη, γιατί μπορεί να εμπεριέχει ουσίες που εκπέμπουν βλαβερές αναθυμιάσεις για χρόνια.

Κι αν δεν είναι μασίφ ξύλο;
Όταν πρόκειται για άλλα προϊόντα ξύλου, όπως τα κόντρα-πλακέ, οι μοριοσανίδες (νοβοπάν), οι ινοσανίδες (MDF) και οι μελαμίνες, πρέπει να προσέξουμε τις συγκολλητικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κάθε προϊόντος. Όπως αναφέρεται στον Οδηγό της Green-peace «Πράσινη Κατανάλωση»: «Από περιβαλλοντική άποψη, εκείνο που χρήζει προσοχής είναι οι συγκολλητικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κάθε προϊόντος. Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ουσία είναι η ουρία-φορμαλδεΰδη (UF). Άλλες ουσίες που περιέχουν φορ­μαλδεΰδη είναι οι φαινολικές (PF) και μελαμινικές (MF) ρητίνες. Με την πάροδο του χρόνου, η φορμαλδεΰδη εκλύεται στο περιβάλλον και μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο «σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου», δηλαδή μια σειρά από δυσμενείς επιπτώσεις, όπως αναπνευστική δυσχέρεια, κινητική αταξία και δερματίτιδες, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως η φορμαλδεΰδη έχει ταξινομηθεί ως πιθανώς καρκινογόνος ουσία για τον άνθρωπο».
●Στην ελληνικη αγορα υπάρχουν γενικά δύο τύποι: Οι μοριοσανίδες και ινοσανίδες κλάσης Ε1, με χαμηλή εκπομπή φορμαλδεΰδης, και οι μοριοσανίδες και ινοσανίδες κλάσης Ε2, με υψηλότερη εκπομπή φορμαλδεΰδης. Είναι σαφές ότι θα πρέπει να προτιμάται η πρώτη κατηγορία.
●Στη διεθνή αγορα μπορεί να βρει κανείς προϊόντα ξύλου με σχεδόν μηδενικές εκπομπές φορμαλδεΰδης και οι καταναλωτές θα πρέπει να πιέζουν τις εταιρείες να στραφούν προς αυτή την κατεύθυνση.
●Εναλλακτικά, αντί για τα προϊόντα φορμαλδεΰδης, χρησιμοποιούνται συχνά ισοκυανιούχες ρητίνες. Οι ρητίνες αυτές έχουν το πλεονέκτημα να εξατμίζονται λιγότερο από τις αντίστοιχες της φορμαλδεΰδης, αλλά είναι κι αυτές επικίνδυνες, κυρίως όταν καούν, οπότε παράγεται, μεταξύ άλλων, και τοξικό υδροκυάνιο.



Τι να προσέξετε

Στην τοποθετηση. Κατ’ αρχάς, για να κρατήσει ένα πάτωμα χρόνια, έχει σημασία να γίνουν οι κατάλληλες κινήσεις: Πρέπει δηλαδή τα ξύλα να μείνουν 15 ημέρες στο χώρο που θα τοποθετηθούν, χωρίς όμως να καρφωθούν. Μετά το μοντάρισμα, το κάρφωμα και το τρίψιμο, το πάτωμα πρέπει να μείνει έτσι άλλες 2 εβδομάδες, πριν περαστεί με βερνίκι οικολογικών προδιαγραφών.

Στη δομηση. O χώρος πρέπει να έχει ολοκληρωθεί, δηλαδή να έχουν μπει πόρτες και τζάμια, η θερμοκρασία να είναι στους 16-20°C και η σχετική υγρασία

στο 40-50%.

Στη συστολη-διαστολη. Τα ξύλα δεν πρέπει να ακουμπούν στον τοίχο, αλλά να μένει ένα κενό, γύρω στο 1 εκ. περίπου, από την πιο κοντινή κάθετη επιφάνεια. Το κενό αυτό το γεμίζουν με μια ειδική «μαστίχα», όπως λέγεται, για δύο λόγους: Πρώτον, για να μη δημιουργούνται ηχογέφυρες, δηλαδή να μη μεταδίδονται οι κραδασμοί του πατώματος στους πλαϊνούς κάθετους τοίχους και από εκεί στους άλλους ορόφους, και δεύτερον για να μπορεί το ξύλο να συστέλλεται και να διαστέλλεται ελεύθερα, διότι αντιδρά στις μεγάλες μεταβολές της υγρασίας του γύρω χώρου, δημιουργώντας προβλήματα στους αρμούς. Γι’ αυτό, η παρουσία υγραντήρα στο χώρο κάνει καλό, όπως και το να υπάρχει μόνιμος αερισμός του πατώματος με εξαεριστικές σχάρες στις άκρες κοντά στους τοίχους.

Στην επιδαπεδια θερμανση. Όσοι βάζουν επιδαπέδια θέρμανση και από επάνω ξύλο, δεν πρέπει να διαλέγουν σε παρκέ μασίφ σα­νίδες με πλάτος μεγαλύτερο από 13 εκ. και σε προγυαλισμένο ξύλο πλάτος μεγαλύτερο από 17 εκ., γιατί κάποια στιγμή έντρομοι θα δουν το πάτωμά τους να σκάει σε διάφορα σημεία.

Στη συντήρηση. Γυαλιστικά υλικά, όπως κερί και λάδι, μπορεί να θαμπώσουν το πάτωμα, ενώ ένα σφουγγάρισμα με καλά στυμμένο πανί, βουτηγμένο σε διάλυμα νερού μαζί με πράσινο σαπούνι, είναι μια όχι πολύ γνωστή, αλλά αποτελεσματική και φτηνή λύση καθαρισμού και συντήρησης. Γενικά, καλό θα είναι να είμαστε προσεκτικοί με την επιλογή, την επάλειψη και τη συντήρηση του ξύλου, γιατί είναι υλικό ζωντανό και, όταν δεν του φερόμαστε σωστά, τιμωρεί (π.χ. είναι πιθανό ένα δυναμικό ξύλο σε κλειστό μπαλκόνι να «πετάξει» έξω τα τούβλα).



Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τις κ. Ευαγγελία Καλιαντά και Μαίρη Λίτσα της «Dipo» (www.dipo.gr) και τον κ. Νίκο Σαρδάνη της «Biopin» (www.biopin.gr).

Βιβλιογραφία

• «Πράσινη κατανάλωση», Greenpeace (www.greenpeace.gr).

• «Οικολογική Αρχιτεκτονική», Κ. και Θ. Τσίπηρα, εκδόσεις Κέδρος.