Μικρές ιστορίες για καλύτερες πόλεις

Πριν από μερικές δεκαετίες, το «ελληνικό όνειρο» της αστυφιλίας βρισκόταν στο ζενίθ του και οι άνθρωποι της υπαίθρου πουλούσαν όσο-όσο την περιουσία τους για να μετοικήσουν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Ήταν η εποχή που το επάγγελμα του θυρωρού στις νεόδμητες, τότε, πολυκατοικίες φάνταζε δελεαστικό, σχεδόν «εξωτικό». Σήμερα, πολλοί από όσους εξακολουθούν να ζουν στην επαρχία «κρυφοκοιτάζουν» προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, μακαρίζοντας όλους εμάς που στριμωχνόμαστε σε διαμερίσματα χωρίς ηχομόνωση και περνάμε τις ώρες μας ψάχνοντας για μια θέση πάρκινγκ. Χωρίς οργανωμένο σχέδιο αποκέντρωσης, οι άνθρωποι θα συνεχίζουν να ψάχνουν για μια καλύτερη ζωή στις πόλεις και το ερώτημα που εγείρεται αυτόματα είναι το εξής: Πώς μπορούμε να τις κάνουμε πιο βιώσιμες για όλους εμάς; Φαίνεται πως αυτό το ερώτημα έχει ήδη απασχολήσει πολλούς, σε κάθε γωνιά του πλανήτη: από τις αναπτυσσόμενες χώρες, που βλέπουν τον πληθυσμό της υπαίθρου να μειώνεται δραματικά χρόνο με το χρόνο και να στριμώχνεται σε αυτοσχέδια αστικά κέντρα, έως τις αναπτυγμένες του Δυτικού Κόσμου, που εφαρμόζουν στρατηγικές για πιο βιώσιμες πόλεις, βασισμένες όχι μόνο στις ανάγκες του παρόντος, αλλά και σε αυτές που πρόκειται να εμφανιστούν στο μέλλον. Μπορεί το αποτέλεσμα να μην είναι πάντα θεαματικό, σίγουρα όμως συμβάλλει στη βελτίωση των συνθηκών που επικρατούν στα αστικά κέντρα. Το ζητούμενο, σε όλες τις περιπτώσεις, είναι «πράσινο»: Με ποιον τρόπο θα διασφαλιστούν οι φυσικοί πόροι, που ολοένα και μειώνονται, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής για τους κατοίκους.



ΠΗΓΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Σουηδία
Μια άγνωστη φράση: «Κυκλικός αστικός μεταβολισμός»
Στη Στοκχόλμη έχει δημιουργηθεί μία νέα αστική συνοικία, το Hammarby Sjaastad. Εκεί εφαρμόζεται το σύστημα του «κυκλικού αστικού μεταβολισμού» (circular urban metabolism), χάρη στο οποίο το Hammarby χαρακτηρίζεται ως «οικολογική συνοικία». Η αρχή που διέπει το σύστημα είναι πως όλα τα απόβλητα ανακυκλώνονται για να χρησιμοποιηθούν ξανά με νέους τρόπους. Τα πάντα ελήφθησαν υπόψη, ακόμη και ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Τα στερεά απόβλητα τοποθετούνται σε ένα υπόγειο σύστημα συλλογής, όπου διαχωρίζονται τα ανακυκλώσιμα υλικά, τα οργανικά απόβλητα και ό,τι άλλο απομένει. Όσα είναι εύφλεκτα καίγονται και από την καύση τους παράγεται ηλεκτρική ενέργεια, που επιστρέφει στη συνοικία. Από την ηλεκτρική ενέργεια διασφαλίζεται και η παροχή ζεστού νερού στους κατοίκους, το οποίο μεταφέρεται μέσα από το δίκτυο κεντρικής θέρμανσης. Από τα υδατικά απόβλητα της περιοχής παράγεται βιοαέριο, που χρησιμοποιείται για να κινούνται τα λεωφορεία της περιοχής, ενώ παράλληλα διοχετεύεται σε 1.000 περίπου διαμερίσματα για θέρμανση. Εκτός όμως από τα απόβλητά τους, οι κάτοικοι του Hammarby φαίνεται ότι εκμεταλλεύονται και κάθε σταγόνα νερού. Τα νερά των βροχών από τους δρόμους συλλέγονται, καθαρίζονται και φιλτράρονται. Αλλά και η βροχή που πέφτει στις στέγες των σπιτιών αξιοποιείται: Το νερό κατευθύνεται στους κήπους των ταρατσών και στους υγρότοπους της περιοχής, ενώ το νερό της αποχέτευσης υφίσταται ξεχωριστή επεξεργασία. Όσο για τις εκπομπές άνθρακα, οι κάτοικοι της συνοικίας δεν πρέπει να ανησυχούν ιδιαίτερα για το «αποτύπωμά» τους στον πλανήτη. Ένα εκτεταμένο δίκτυο για πεζούς και ποδήλατα, σε συνδυασμό με το μετρό και τα αυτοκίνητα κοινής χρήσης, έχουν μειώσει σημαντικά τις εκπομπές άνθρακα από τις μετακινήσεις.

Mάλμοε: Από το σκοτάδι στο φως
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, το Μάλμοε, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σουηδίας και διεθνές λιμάνι, αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα ναυπηγικά κέντρα της χώρας και πόλο έλξης για όλους όσοι έψαχναν δουλειά στη βιομηχανία, την υφαντουργία, τη βυρσοδεψία και την παραγωγή τροφίμων. Το κλείσιμο του ναυπηγείου στα μέσα εκείνης της δεκαετίας και η γενικευμένη οικονομική κρίση της περιόδου είχαν ως αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν την πόλη περίπου 35.000 άνθρωποι μέσα σε διάστημα 2 ετών. Προκειμένου να ανακάμψει, το Mάλμοε οραματίστηκε μια νέα πραγματικότητα που θα το έκανε βιώσιμο. Αυτό που άλλαξε πρώτα από όλα ήταν το λιμάνι, το οποίο μεταμορφώθηκε, χάρη σε δημόσιους πόρους και στη συνεργασία με μεγάλες αναπτυξιακές εταιρείες, από μια μολυσμένη -και εγκαταλελειμμένη, πλέον- βιομηχανική ζώνη, σε πρότυπο οικολογικού σχεδιασμού. Oι ενεργειακές ανάγκες της περιοχής, όπως ο ηλεκτρισμός και η θέρμανση, καλύφθηκαν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σε ένα ευφάνταστο, σχεδιαστικά, ουρανοξύστη που φέρει την αρχιτεκτονική υπογραφή του Σαντιάγο Καλατράβα τοποθετήθηκε μια μονάδα που επεξεργάζεται τα οργανικά απόβλητα για να τα χρησιμοποιήσει για την παραγωγή βιοαερίου, το οποίο με τη σειρά του καλύπτει τις ανάγκες των κατοίκων για το μαγείρεμα, αλλά αξιοποιείται και ως καύσιμο των μηχανοκίνητων οχημάτων. Το Mάλμοε συμμετέχει, επίσης, σε ένα τριετές πρόγραμμα με την ονομασία «Βιώσιμες Ενεργειακές Κοινότητες και Αστικές Περιοχές στην Ευρώπη» (Secure), σε συνεργασία με το Ταλίν της Εσθονίας, το Δουβλίνο της Ιρλανδίας και το Hillerοd της Δανίας. Αν και δεν είχαν όλα τα εγχειρήματα επιτυχή έκβαση -τα πρώτα σπίτια που χτίστηκαν στην περιοχή του δυτικού λιμανιού δεν πέτυχαν τους προβλεπόμενους στόχους όσον αφορά την ενεργειακή αποδοτικότητα-, φαίνεται πως η πόλη έχει συνειδητοποιήσει τα λάθη του παρελθόντος και πορεύεται προς ένα πιο «πράσινο» μέλλον.



Αυστραλία
Στην αγορά της Βασίλισσας Βικτόριας στη Μελβούρνη
Το εμπορικό κέντρο της Μελβούρνης χρονολογείται από το 19ο αιώνα. Αυτό όμως που το κάνει πραγματικά άξιο αναφοράς είναι οι 1.300 ηλιακοί συλλέκτες που έχουν τοποθετηθεί στην πρόσοψή του, καθιστώντας το το μεγαλύτερο αστικό δίκτυο εγκαταστάσεων ηλιακής ενέργειας σε ολόκληρη την Αυστραλία. Η «πράσινη» πορεία που φαίνεται να υιοθετεί η πόλη όχι απλώς δεν έρχεται σε σύγκρουση με αναπτυξιακά σχέδια, αλλά συμβάλλει ουσιαστικά και στην υλοποίησή τους. Κυβέρνηση και επιχειρήσεις έχουν προχωρήσει σε αγαστή συνεργασία με στόχο την προώθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος. O σχεδιασμός νέων βιομηχανιών -και συνεπώς θέσεων εργασίας- προβλέπει την αύξηση της ικανότητας διαχείρισης του περιβάλλοντος κατά 60%. Η Μελβούρνη είναι η χειροπιαστή απόδειξη του ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να μειώσουν το λειτουργικό κόστος που απαιτείται για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των κλιματικών αλλαγών, βελτιώνοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητά τους μέσω της πιο αποδοτικής κατανάλωσης ενέργειας. Από την πλευρά του, το Συμβούλιο της Πόλης της Μελβούρνης έχει υιοθετήσει σημαντικές περιβαλλοντικές στρατηγικές σχετικά με τις εκπομπές άνθρακα, την κατανάλωση του νερού και τη διαχείριση των αποβλήτων. Ανάμεσα στα πολλά φιλόδοξα σχέδια, ξεχωρίζει εκείνο που προβλέπει μηδενικές τιμές εκπομπών άνθρακα έως το 2020. Η πράσινη τάση είναι όμως εμφανής και στα «μικρά», καθημερινά έργα: Τα νέα γραφεία του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης αποτελούν πρότυπο σχεδιασμού: η πρόσοψη του κτιρίου έχει επενδυθεί με κινητές γρίλιες που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια και ακολουθούν την τροχιά του ήλιου, ενώ χάρη στο βιοκλιματικό του σχεδιασμό, ειδικά παράθυρα επιτρέπουν το δροσισμό του κτιρίου και την ανανέωση του αέρα στη διάρκεια της νύχτας. Το ρεύμα προέρχεται από ανεμοστρόβιλους, ηλιακούς συλλέκτες και μια συμπληρωματική εγκατάσταση που λειτουργεί με φυσικό αέριο. Το νερό για τα καζανάκια και το σύστημα ψύξης προέρχεται από τους υπονόμους, αφού φυσικά έχει πρώτα υποστεί ειδική επεξεργασία. Το αποτέλεσμα; Η κατανάλωση της ενέργειας είναι κατά 87% μικρότερη από ό,τι στο παλιό κτίριο, του νερού κατά 72% και ο αέρας στους εσωτερικούς χώρους 100% καθαρός. Παρόμοιου τύπου δεσμεύσεις επιβάλλονται σε όλα τα νέα κτίρια γραφείων, ενώ για τα παλιότερα παρέχονται κίνητρα στους ιδιοκτήτες για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και νερού μέσω επιδοτήσεων. Θα χρειάζονταν πολλές ακόμη σελίδες μόνο για να γίνει μία σύντομη καταγραφή των καινοτομιών αυτού του είδους που εφαρμόζονται στη Μελβούρνη. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η πόλη προσπαθεί να αντισταθμίσει τις εκπομπές ρύπων και άνθρακα, φυτεύοντας 17 δέντρα για κάθε νέο αυτοκίνητο του δημοτικού στόλου!



Κίνα
Μια πόλη σε… φωτοσύνθεση
Αν και η Κίνα κάθε άλλο παρά να καυχιέται μπορεί για την περιβαλλοντική της πολιτική, έχει και αυτή να επιδείξει φωτεινές εξαιρέσεις, όπως είναι η παράκτια πόλη Rizhao των 3 εκατομμυρίων κατοίκων που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της χώρας. Το όνομά της σημαίνει «ηλιόλουστη πόλη» και αυτή την ιδιότητά της εκμεταλλεύτηκαν οι αρμόδιοι φορείς, καλύπτοντας με ηλιακούς συλλέκτες τις στέγες και τους τοίχους σχεδόν όλων των κατοικιών των κεντρικών συνοικιών (σε ποσοστό που αγγίζει το 99% των κτισμάτων). Ένας επίσης μεγάλος αριθμός νοικοκυριών στα προάστια και τα γύρω χωριά χρησιμοποιούν την ενέργεια του ήλιου για το καθημερινό μαγείρεμα, ενώ περισσότερα από 60.000 θερμοκήπια αγροτών θερμαίνονται με ηλιακούς συλλέκτες. Η τόσο διαδεδομένη χρήση της ηλιακής ενέργειας έχει μειώσει αισθητά τις εκπομπές άνθρακα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην ποιοτική αναβάθμιση του περιβάλλοντος της πόλης. Στα έμμεσα οφέλη συγκαταλέγεται η ανοδική τάση των ξένων επενδύσεων. Σύμφωνα με τις δημοτικές αρχές, η ποιότητα του περιβάλλοντος έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην προσέλευση κεφαλαίων και στην ανάπτυξη του τουρισμού. Άλλωστε, το Rizhao βρίσκεται εδώ και χρόνια σταθερά στη λίστα με τις δέκα κινεζικές πόλεις που διαθέτουν καλύτερης ποιότητας αέρα.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖOΝΤΑΣ ΤO ΚΥΚΛOΦOΡΙΑΚO ΧΑOΣ

Το παράδειγμα του Λονδίνου
Παρόλο που συχνά ακούμε από επίσημα χείλη ότι η κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων συμβάλλει στην εκτόνωση του κυκλοφοριακού προβλήματος, στην πραγματικότητα αυτή η λύση επιφέρει μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων (υπερβολική διόγκωση πόλεων, ακόμη μεγαλύτερες αποστάσεις που χρειάζεται να διανύονται καθημερινά από τους κατοίκους, περισσότερη χρήση του αυτοκινήτου, μεγαλύτερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα). Όταν λοιπόν οι δημοτικές αρχές του Λονδίνου ήρθαν αντιμέτωπες με το κυκλοφοριακό χάος που βασίλευε στο κέντρο της πόλης, εξέπληξαν τους πάντες εφαρμόζοντας κάτι που μέχρι τότε για πολλούς φάνταζε αδύνατο: την επιβολή φόρου κυκλοφοριακής συμφόρησης. Αυτή η πρακτική δεν ήταν πρωτοφανής: Είχε ήδη εφαρμοστεί σε πόλεις όπως η Σιγκαπούρη και το Όσλο, όμως το Λονδίνο υπήρξε η μεγαλύτερη πόλη που την υιοθέτησε. Με απλά λόγια, οι αρχές εφάρμοσαν δακτύλιο στο κέντρο του Λονδίνου που λειτουργεί με αισθητήρες, ώστε να μπορούν οι οδηγοί να καταβάλλουν αυτόματα τα «διόδια». Αν κάποιος οδηγός δεν πληρώσει, τότε χάρη στους αισθητήρες επιβαρύνεται με πρόστιμο. Τα μέτρα όμως δε σταματούν εκεί. Τα κέρδη από τις εισπράξεις των φόρων επενδύθηκαν σε καλύτερες συγκοινωνίες. Το αποτέλεσμα είναι ότι κάθε μέρα εισέρχονται στο κέντρο 60.000 λιγότερα αυτοκίνητα, ενώ παράλληλα βελτιώθηκε σημαντικά η εξυπηρέτηση των πολιτών από τα λεωφορεία, που πλέον είναι και περισσότερα και γρηγορότερα. Το παράδειγμα του Λονδίνου ετοιμάζεται να ακολουθήσει και η Στοκχόλμη, όπου μια δοκιμαστική περίοδος έξι μηνών έδειξε μείωση των αυτοκινήτων κατά 25% τις πρωινές ώρες αιχμής και 40% το βράδυ.



Πράσινες αστικές μεταφορές:
Το παράδειγμα του Perth της Αυστραλίας
Μετά την παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση το 1979, η αντίδραση των κατοίκων του Perth της Αυστραλίας απέναντι στην ολοκληρωτική εξάρτηση του συστήματος μεταφορών από το πετρέλαιο (και τη βενζίνη) χτύπησε κόκκινο. Μια σειρά από εκδηλώσεις, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες έπιασαν τόπο και μετά από τέσσερα χρόνια συνεχούς άσκησης πίεσης, οι ονομαζόμενοι «Φίλοι του Σιδηρόδρομου», που πρωτοστάτησαν στις κινητοποιήσεις, κατάφεραν το ακατόρθωτο: η κυβέρνηση, που ήταν ο βασικός αντίπαλος, απομακρύνθηκε από την εξουσία και το τρένο κατέκτησε την πρωτοκαθεδρία στις μετακινήσεις των πολιτών. Σήμερα το Perth διαθέτει 180 χλμ. ηλεκτρικού σιδηρόδρομου με 72 σταθμούς, που καλύπτουν κάθε γωνιά της πόλης. Oι περιοχές γύρω από τους σταθμούς γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη και, χάρη σε ενημερωτικές εκστρατείες, περισσότερο από το 15% των διαδρομών με αυτοκίνητο αντικαταστάθηκαν από μέσα μαζικής μεταφοράς και ποδήλατα. Βλέπετε, εκτός από τρένο, η πόλη διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων. Λεωφορεία που κινούνται με υδρογόνο για καύσιμο συμπεριλαμβάνονται στα σχετικά μέτρα, που προς το παρόν εφαρμόζονται σε δοκιμαστικό επίπεδο.



ΚΑΛΛΙΕΡΓΩΝΤΑΣ ΣΤΙΣ ΠOΛΕΙΣ

Αγρότες-αστοί
Στο Βανκούβερ του Καναδά, πολλοί κάτοικοι καλλιεργούν, αλλά και αγοράζουν, φρούτα, λαχανικά και άλλα προϊόντα που παράγονται μέσα στην πόλη. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, περίπου το 44% των κατοίκων καλλιεργούν εδώδιμα προϊόντα στις αυλές, τα μπαλκόνια τους, αλλά και στα παρτέρια που βρίσκονται σε έναν από τους 17 κοινοτικούς κήπους της πόλης και έχουν παραχωρηθεί για αυτόν το σκοπό. Η «επιχείρηση» επεκτείνεται και στον τομέα της εστίασης, καθώς πολλά εστιατόρια προμηθεύονται τα τοπικά προϊόντα. Αλλά και το Πεκίνο, που κατά τα άλλα έχει παραδοθεί σε μια άνευ όρων ανοικοδόμηση εν όψει των Oλυμπιακών Αγώνων του ερχόμενου καλοκαιριού, επιδίδεται παράλληλα μαζικά στην αστική γεωργία. Τα νοικοκυριά που απασχολούνται σε γεωργικές εργασίες ανέρχονται σε μερικές δεκάδες χιλιάδες, ενώ μέσα στην πόλη το 2007 υπήρχαν περισσότεροι από 1.900 αγροτουριστικοί κήποι για όσους δεν διαθέτουν δικό τους χώρο αλλά θέλουν να καλλιεργήσουν. Για τα νέα κτίρια που θα ανεγερθούν μέσα στην επόμενη δεκαετία, οι δημοτικές αρχές του Πεκίνου σχεδιάζουν τη δημιουργία και καλλιέργεια κήπων 3 εκατομμυρίων τ.μ. που θα αναπτυχθούν στις ταράτσες τους. Η εξασφάλιση προϊόντων που παράγονται «δίπλα στην πόρτα μας» μειώνει σημαντικά το κόστος των μεταφορών, αλλά και την κατανάλωση ενέργειας. Σε κάποιες όμως περιπτώσεις η αστική γεωργία λειτουργεί τόσο προληπτικά όσο και «θεραπευτικά». Έτσι, στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας οι αρχές επιδοτούν τους κατοίκους να καλλιεργούν τους απόκρημνους λόφους που περιβάλλουν την πόλη για να αποφευχθεί ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους. Στη Νέα Oρλεάνη, που επλήγη από τους πρόσφατους καταστροφικούς τυφώνες -με πιο καταστροφικό τον «Κατρίνα»-, αποδεσμεύτηκαν στο περιβάλλον επικίνδυνα επίπεδα DDT, αρσενικού, μολύβδου και άλλων τοξινών. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος φυτεύτηκαν ηλιοτρόπια, μανιτάρια και άλλα είδη φυτών που σε συνδυασμό με το κομπόστ συμβάλλουν στην απομόνωση και διάσπαση των τοξινών. Στη Βοστόνη, η αστική γεωργία «πρασινίζει» και την οικονομία. Χάρη στο επονομαζόμενο «Πρόγραμμα τροφίμων», νέοι από υποβαθμισμένες και φτωχές περιοχές εκπαιδεύονται στην αγροτική ζωή, την παραγωγή τροφίμων και την οργάνωση κέτερινγκ! Ακόμα και οι ουρανοξύστες του Μανχάταν πρασίνισαν. Στην ταράτσα των κεντρικών γραφείων της Μ.Κ.O. «Δέσμευση για τη Γη» (Earth Pledge) έχει δημιουργηθεί βιολογικός λαχανόκηπος. Λαχανόκηπο θα βρείτε και στην ταράτσα του δημαρχείου του Σικάγο, ενώ στο Τόκιο, μια νέα πολεοδομική ρύθμιση απαιτεί από τις νέες οικοδομές με εμβαδόν μεγαλύτερο από 1.000 τ.μ. να καλύπτουν το 20% της ταράτσας με βλάστηση που μειώνει το ενεργειακό κόστος και τη θερμοκρασία.

Πηγή: Ινστιτούτο Worldwatch: «2007: Η κατάσταση του κόσμου: Το αστικό μας μέλλον». Έκδοση «Ευώνυμος Oικολογική Βιβλιοθήκη».