Τα βότανα και μπαχαρικά εκτός από άρωμα και γεύση στα φαγητά προσφέρουν και οφέλη στην υγεία μας. Η προσεκτική χρήση τους δρα ευεργετικά στον οργανισμό, αλλά δεν πρέπει να υποκαταστήσουν το γιατρό.

ΔΥΟΣΜΟΣ
Τα χρησιμοποιούμενα μέρη του φυτού είναι τα υπέργεια τμήματά του, που συλλέγονται ακριβώς πριν την άνθιση και αποξηραίνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.

Χρήση: Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται εξωτερικά σε μυαλγίες και νευραλγίες. Τα παρασκευάσματα που περιέχουν αιθέριο έλαιο δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με το πρόσωπο και τη μύτη. Ως έγχυμα χρησιμοποιείται κατά της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας, ενώ διευκολύνει την έκκριση της χολής. Επίσης, υποβοηθά την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Το βράσιμο των φύλλων σε νερό και η εισπνοή των υδρατμών βοηθά κατά του κρυολογήματος.

Προσοχή: Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη χρήση του αιθέριου ελαίου για εισπνοές. Επίσης, δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά για διάστημα πάνω από 3 ημέρες, ενώ δεν συνιστάται η χρήση του σε βρέφη. Ακόμη, μπορεί να μειώσει τη ροή του γάλακτος, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή κατά τη γαλουχία. Επιπλέον, πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή κατά την κύηση. Τέλος, η χρήση παρασκευασμάτων με δυόσμο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου ή/και με σοβαρή ηπατική βλάβη.

Στην κουζίνα: Τα φύλλα του, φρέσκα ή αποξηραμένα, συνδυάζονται με πολλά φαγητά, λόγω του ευχάριστου αρώματός τους. Ταιριάζουν με τις ντομάτες (π.χ. γεμιστά) και δίνουν έντονη μυρωδιά στον κιμά (σουτζουκάκια, κεφτεδάκια). Επίσης, φτιάξτε κοκτέιλ (π.χ. mojito) ή αναψυκτικό δυόσμου προσθέτοντας μερικά φύλλα του σε πράσινο τσάι. Μπορείτε ακόμη να παρασκευάσετε πέστο με δυόσμο αντί για βασιλικό.

ΓΛΥΚΑΝΙΣΟ Ή ΑΝΙΣΟ
Πρόκειται για ένα μονοετές φυτό με χαρακτηριστική ωραία μυρωδιά, από το οποίο χρησιμοποιούμε τον καρπό (αποξηραμένο).

Χρήση: Το γλυκάνισο το πίνουμε συχνά για να αντιμετωπίσουμε τη βρογχική καταρροή.

Προσοχή: Αντενδείκνυται σε άτομα με υπερευαισθησία στον άνισο ή στη μινθόλη και μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αλλεργικές αντιδράσεις (δερματικές, αναπνευστικές, γαστρεντερικές).

Στην κουζίνα: Το συναντάμε κυρίως σε κινεζικές συνταγές. Ταιριάζει με σάλτσες σόγιας, αρνί, πάπια και γενικά με σκούρα κρέατα. Όλα τα μπαχαρικά που μοιάζουν με ξύλα (π.χ. το γλυκάνισο, η κανέλα, το γαρίφαλο) πρέπει να βράσουν ώστε να βγάλουν το άρωμά τους. Γι’ αυτό, προσθέστε το κατά το μαγείρεμα, την ώρα που βράζει ο ζωμός στον οποίο θα βάλετε το κρέας.

ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ Ή ΑΡΙΣΜΑΡΕΣ
Είναι ένας μεσογειακός θάμνος, από τον οποίο χρησιμοποιούμε τόσο τα ξηρά όσο και τα χλωρά φύλλα.

Χρήση: Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε ερεθισμούς του δέρματος και σε εντριβές για ρευματικές παθήσεις, διότι προκαλεί τοπική υπεραιμία. Όταν λαμβάνεται εσωτερικά, δρα ως τονωτικό, εμμηναγωγό και εκτρωτικό. Το έγχυμα μπορεί επίσης να χρησιμεύσει και κατά της πιτυρίδας, ως τελευταίο ξέπλυμα στα μαλλιά.

Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και ίλιγγο.

Στην κουζίνα: Η έντονη μυρωδιά του αρωματίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο τα πιάτα. Προσθέστε ολόκληρα κλωναράκια δεντρολίβανου στην κρεμμυδόσουπα και χρησιμοποιήστε το σε σάλτσες για αρνί και κατσίκι.

ΘΥΜΑΡΙ
Από το θυμάρι τα χρησιμοποιούμενα μέρη είναι τα κλαδιά του, που συλλέγονται πριν την άνθιση και κατά τη διάρκειά της το καλοκαίρι. Το φυτό αποξηραίνεται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.

Χρήση: Το έγχυμα χρησιμοποιείται για λοιμώξεις του θώρακα και ως αποχρεμπτικό σε βρογχική καταρροή.

Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε πολύ υψηλές τοξικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο και νεφρικές διαταραχές.

Στην κουζίνα: Έχει παρόμοια χρήση με αυτήν της ρίγανης, αλλά συνδυάζεται ωραία και με θαλασσινά. Είναι ιδανικό σε γαρίδες σαγανάκι με ντομάτα.

ΡΙΓΑΝΗ
Χρησιμοποιούνται τα υπέργεια τμήματα του ανθισμένου φυτού, αποξηραμένα σε σκιά. Η ρίγανη είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, όπως η θυμόλη και το ροσμαρινικό οξύ, και το αντιοξειδωτικό της περιεχόμενο είναι 4 φορές μεγαλύτερο από αυτό των βατόμουρων. Επίσης, περιέχει βιταμίνη Κ και αντιβακτηριακά συστατικά, που εξουδετερώνουν παθογόνους μικροοργανισμούς.

Χρήση: Το έγχυμα δίνεται κατά του βήχα, σε βρογχική καταρροή και γενικά στις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Χρησιμοποιείται ως διουρητικό, σε ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος, σε κοιλιακά άλγη, καθώς και για γαργάρες και πλύσεις του στόματος. Είναι αντιφλεγμονώδες για τον λάρυγγα και τα ούλα και το μάσημα ριγανόξυλου ανακουφίζει από τον πονόδοντο.

Προσοχή: Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για την αποτελεσματικότητα του φυτού και αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως προς την αναμενόμενη θεραπευτική του δράση.

Στην κουζίνα: Ταιριάζει με όλα, αλλά κυρίως με ντομάτες (νωπές ή σάλτσες ντομάτας), πατάτες φούρνου και κοτόπουλο. Προσθέστε λίγη ρίγανη σε σαλάτες, σε μαρινάδες για ψητά κρέατα ή σε σούπες (π.χ. σε κρύα ντοματόσουπα ή πατατόσουπα).

ΚΟΛΙΑΝΤΡΟ
Το φυτό κόλιαντρος ή κουτβαράς ανήκει στην οικογένεια των σελινοειδών. Τους σπόρους του, που χρησιμεύουν ως μπαχαρικό, τους συλλέγουμε το φθινόπωρο.

Χρήση: Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για τη θεραπευτική δράση που μπορεί να έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, ωστόσο μελέτες σε διαβητικά ποντίκια έδειξαν ότι η κατανάλωσή του συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων σακχάρου και χοληστερίνης και ότι έχει αντιμικροβιακή δράση. Πρόσφατα απομονώθηκε ένα συστατικό του, η δοδεσενάλη, η οποία σύμφωνα με ερευνητές έχει ισχυρή φυσική αντιμικροβιακή δράση έναντι της σαλμονέλας και μάλιστα η δράση αυτή φαίνεται ότι είναι ισχυρότερη και από γνωστά αντιβιοτικά φάρμακα.

Προσοχή: Ο χυμός του σε μεγάλη δόση προκαλεί μέθη.

ΚΑΝΕΛΑ
Είναι αειθαλές φυτό, γνωστό επιστημονικά ως κιννάμωμο το κεϋλανικό. Η κανέλα που χρησιμοποιούμε ως μπαχαρικό είναι ο φλοιός των νεαρών βλαστών του φυτού.

Χρήση: Εκτός από την ευχάριστη γεύση και το χαρακτηριστικό άρωμά της, τα οποία μάλιστα μπορούν να ενεργοποιήσουν εγκεφαλικά κέντρα που σχετίζονται με τη νοητική λειτουργία, η κανέλα ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη διατροφική της αξία, που θεωρείται και θεραπευτική. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε ορισμένα ιδιαίτερα συστατικά που περιέχει, με κυριότερο την κινναμαλδεΰδη (cinnamaldeyde). Η συγκεκριμένη ουσία φαίνεται πως επιδρά στα αιμοπετάλια, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι βοηθά στην πρόληψη σχηματισμού θρόμβων στον οργανισμό, ενώ της έχουν αποδοθεί και σημαντικές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Κάποια από τα συστατικά της έχουν και ισχυρή αντιμικροβιακή δράση, χάρη στην ικανότητά τους να εμποδίζουν την ανάπτυξη ανεπιθύμητων βακτηρίων, μυκήτων κ.ά. Για τον λόγο αυτόν, η κανέλα χρησιμοποιείται ως υλικό σε παραδοσιακά εθνικά φαγητά, ιδιαιτέρως σε όσα περιέχουν ωμά τρόφιμα. Επιπλέον, γίνονται ενδιαφέρουσες έρευνες για την αντιδιαβητική δράση της κανέλας. Διαπιστώθηκε ότι ενεργοποιεί την έκκριση ινσουλίνης σε πειραματόζωα, ενώ σε έρευνα του γερμανικού Πανεπιστημίου του TÜbingen φάνηκε να μειώνει τις τιμές της γλυκόζης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, οι οποίοι λάμβαναν παράλληλα και αντιδιαβητικά χάπια. Τέλος, η κανέλα βοηθά σε πεπτικές διαταραχές, δρα κατά της δυσκοιλιότητας και έχει θερμαντικές ιδιότητες (ανακουφίζει από αρθριτικούς και ρευματικούς πόνους).

Προσοχή: Τη λήψη της πρέπει να αποφεύγουν οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και ιδιαίτερα το αιθέριο έλαιο της κανέλας, γιατί είναι διεγερτικό της μήτρας. Προσεκτικοί πρέπει να είναι και όσοι ταλαιπωρούνται από αλλεργίες, ειδικά όταν αυτή έρχεται σε επαφή με το δέρμα. Το αιθέριο έλαιο κανέλας είναι πολύ ισχυρό και δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται μόνο του παρά μόνο αναμεμειγμένο με λάδι.

Στην κουζίνα: Παρότι χρησιμοποιείται στην παρασκευή αρκετών φαγητών, τη συναντάμε πιο συχνά στη ζαχαροπλαστική. Ταιριάζει με γλυκά -κυρίως σιροπιαστά και τάρτες φρούτων-, ενώ δίνει ιδιαίτερη γεύση και σε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί. Συνδυάστε την, επίσης, με κοκκινιστά κρέατα.

ΜΟΣΧΟΚΑΡΥΔΟ
Είναι μπαχαρικό που προέρχεται από τα σπόρια του δέντρου της μοσχοκαρυδιάς. Έχει ωραίο, δυνατό και διαπεραστικό άρωμα και έντονη γεύση.

Χρήση: Έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και εξουδετερώνει παθογόνα βακτήρια του στομάχου. Από μελέτες σε πειραματόζωα, ινδοί ερευνητές από το Sinhgad College of Pharmacy διαπίστωσαν ότι το μοσχοκάρυδο συμβάλλει στη μείωση της γλυκόζης στο αίμα, ενώ εκτίμησαν ότι μπορεί να έχει και αντικαταθλιπτική δράση. Επίσης, σύμφωνα με τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, θεωρείται ότι έχει αφροδισιακές ιδιότητες.

Προσοχή: Δεν πρέπει να λαμβάνεται σε μεγάλες δόσεις (έως 3 γρ. ημερησίως) στο φαγητό, επειδή είναι παραισθησιογόνο και τοξικό.

Στην κουζίνα: Χρησιμοποιήστε το για να δώσετε άρωμα στην μπεσαμέλ, σε κρεατικά και πατατοσαλάτες.

ΠΙΠΕΡΙ ΜΑΥΡΟ
Το χρησιμοποιούμε κατά κόρον στην Ελλάδα. Δίνει οξύ, διαπεραστικό και ερεθιστικό για τη μύτη άρωμα και καυτερή γεύση.

Χρήση: Αποτελεί εξαιρετική πηγή σιδήρου, καθώς ένα κουταλάκι δίνει περίπου το 1/10 της ποσότητας που χρειάζεται ο άνθρωπος ημερησίως. Η κύρια ουσία του, η πιπερίνη, φαίνεται ότι έχει ευεργετική δράση στο πεπτικό σύστημα. Μάλιστα, ο συνδυασμός του με το κρέας ενδείκνυται, επειδή διευκολύνει την πέψη του λίπους και των πρωτεϊνών του. Τέλος, σύμφωνα με δημοσίευση στο «Journal of Medicinal Food», το μαύρο πιπέρι θεωρείται ισχυρό μπαχαρικό όσον αφορά τις αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του, χάρη στην περιεκτικότητά του σε πιπερίνη και κουρκουμίνη.

Προσοχή: Πρέπει να το αποφεύγουν όσοι πάσχουν από παθήσεις του στομάχου, γιατί τα καυτερά μπαχαρικά αυξάνουν την έκκριση των γαστρικών και παγκρεατικών ενζύμων, καθώς και των χολικών οξέων, γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση. Τα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα και οι γυναίκες στη διάρκεια της εγκυμοσύνης καλό είναι να συμβουλεύονται έναν διαιτολόγο ή τον γιατρό τους πριν τα καταναλώσουν. Το ίδιο ισχύει και για όσους ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή, επειδή η πιπερίνη μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα φάρμακα ή να εμποδίσει τον μεταβολισμό και την απορρόφησή τους.

Στην κουζίνα: Ταιριάζει σχεδόν σε όλα τα φαγητά. Πέρα από τη συνηθισμένη χρήση του, μπορεί να λειτουργήσει και ως κρούστα, προκειμένου να ψηθούν κρέατα ή ψάρια. Θρυμματίστε κόκκους πιπεριού στο γουδί, πασπαλίστε το κρέας ή το ψάρι και από τις δύο πλευρές και αφήστε το να ψηθεί. Αν θέλετε να δώσετε έξτρα γεύση στα ζυμαρικά σας, σοτάρετε πιπέρι, βούτυρο και σκόρδο.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ κ. ΧΑΡΗ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ, κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο, πρόεδρο του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής.