Αιωρούμενα σωματίδια: Οι αόρατοι εχθροί της υγείας μας

Η χώρα μας τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σταθερά στις πρώτες θέσεις των ευρωπαϊκών χωρών με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, ενώ δεν έχει ακόμη υιοθετήσει αποτελεσματικά μέτρα για τη μείωσή τους. Παράλληλα, οι ατμοηλεκτρικοί σταθμοί της ΔΕΗ στην Κοζάνη χρησιμοποιούν ως καύσιμο το λιγνίτη, την πρώτη πηγή αιωρούμενων σωματιδίων στην Ελλάδα. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες αποδεικνύουν ότι οι ρύποι αυτοί προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας. Το Vita, με τη βοήθεια των ειδικών, σας παρουσιάζει τους «αόρατους εχθρούς» και τις επιπτώσεις τους στην υγεία.

Τι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια;
Πρόκειται για «κοκτέιλ» ατμοσφαιρικών ρύπων με επικίνδυνα για τη υγεία συστατικά, δηλαδή βαρέα μέταλλα (μόλυβδος, κάδμιο, αρσενικό, νικέλιο), πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες, διοξίνες, οργανοχλωριωμένα εντομοκτόνα. Προέρχονται από:
• Καυσαέρια αυτοκινήτων.
• Τη βιομηχανία (π.χ. εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου, σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, χυτήρια).
• Σκόνη από το έδαφος.
• Αγροτικές δραστηριότητες.
• Οικοδομικές κατασκευές.

Μικρά στο μάτι…
Όσο πιο μικρή διάμετρο έχουν τα αιωρούμενα σωματίδια τόσο πιο επιβλαβή αποδεικνύονται για την υγεία, γιατί «τρυπώνουν» ευκολότερα στον οργανισμό μέσω της αναπνοής. Η διεθνής ορολογία για τα αιωρούμενα σωματίδια της ατμόσφαιρας είναι PM (Particulate Matter) και κατηγοριοποιούνται ανάλογα με το μέγεθός τους: PM10 Η διάμετρός τους είναι μικρότερη των 10 μm (εκατομμυριοστά του μέτρου).
PM2,5 H διάμετρός τους είναι μικρότερη των 2,5 μm.

Εκτός ορίων
Η μέση ανώτατη ετήσια τιμή που έχει καθορίσει η Ε.Ε. για τις συγκεντρώσεις PM10 είναι 40 μg/m3 (μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο), ενώ η μέση ανώτατη ημερήσια τιμή είναι 50 μg/m3 και επιτρέπεται να ξεπερνιέται 35 φορές το χρόνο. Στο κέντρο της Αθήνας οι μέσες ημερήσιες τιμές ξεπερνιούνται πάνω από 150 φορές το χρόνο (σταθμοί Αμαρουσίου, Αριστοτέλους), ενώ οι αντίστοιχες υπερβάσεις στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ξεπερνούν τις 200 φορές το χρόνο (σταθμός Πλατείας Δημοκρατίας).

Στην Αττική κάθε χρόνο περίπου 5.500 εισαγωγές στα νοσοκομεία μπορούν να αποδοθούν στη ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια

Πώς επιδρούν στην υγεία
Μειώνουν το μέσο προσδόκιμο επιβίωσης Το Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών συντονίζει το ερευνητικό πρόγραμμα «APHEA» (Αir Pollution and Health: A European Approach) που επιχορηγεί η Ε.Ε. Στο πρόγραμμα, που ξεκίνησε το 1992, συμμετέχουν 20 διαφορετικές χώρες. Έχουν αναλυθεί δεδομένα από 32 ευρωπαϊκές πόλεις και, βάσει αυτών, εκτιμάται ότι το 2020:
α) Θα μειωθεί κατά 5,5 μήνες ο μέσος όρος ζωής των Ευρωπαίων, διάστημα που μπορεί να φτάσει και τους 12 μήνες στις μεσογειακές χώρες, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν και της πολύ αυξημένης κίνησης των αυτοκινήτων.
β) 271.000 άνθρωποι θα χάσουν τη ζωή τους πρόωρα.
γ) 66.000 άνθρωποι θα εισαχθούν στα νοσοκομεία με σοβαρά καρδιαγγειακά προβλήματα.

Επιβαρύνουν τους πνεύμονες Στο εξωτερικό υπάρχει πληθώρα επιδημιολογικών μελετών που υποστηρίζουν ότι όσοι υποφέρουν από χρόνιες παθήσεις των πνευμόνων (π.χ. άσθμα) επιβαρύνονται σημαντικά από τα αιωρούμενα σωματίδια. Στην Ελλάδα, όταν η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι υψηλή, αυξάνονται οι εισαγωγές στα νοσοκομεία ατόμων που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις των πνευμόνων.
Αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο Διεθνείς επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η χρόνια εισπνοή αιωρούμενων σωματιδίων προκαλεί σοβαρές καρδιακές βλάβες, αυξάνοντας μάλιστα δραστικά τα οξέα στεφανιαία επεισόδια. Σύμφωνα με μελέτες της 1ης Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Αττική, τις ημέρες που τα επίπεδα των αιωρούμενων σωματιδίων ξεπερνούν τα επιτρεπτά όρια, τα καρδιαγγειακά επεισόδια και κυρίως τα οξέα εμφράγματα αυξάνονται έως 20% στις ευπαθείς ομάδες (π.χ. σε όσους πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη).
Σχετίζονται με καρκίνους Άλλες μελέτες δείχνουν ότι τα αιωρούμενα σωματίδια σχετίζονται με τον καρκίνο των πνευμόνων και της ανώτερης αναπνευστικής οδού. Έχει αποδειχτεί ότι στις περιοχές όπου η ατμόσφαιρα είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη τα κρούσματα καρκίνου παρουσιάζουν αύξηση.
Πυροδοτούν αλλεργιες Έχει παρατηρηθεί ότι, όταν οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων είναι υψηλές, «φουντώνουν» οι αλλεργίες.


Ο βαθμός εκθεσής μας καθορίζεται από:
Το ύψος
Όσο πιο κοντά στο αναπνευστικό σύστημα εκπέμπει μια πηγή καυσαερίων, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιβάρυνση του οργανισμού. Οι εξατμίσεις π.χ. των αυτοκινήτων που εκπέμπουν πολύ κοντά στο πρόσωπο των ανθρώπων είναι πιο επιβαρυντικές σε σχέση με μια βιομηχανία που εκπέμπει μεγάλη ποσότητα αιωρούμενων σωματιδίων αλλά οι καμινάδες διώχνουν τα καυσαέρια 20-100 μέτρα ψηλά.

Την ώρα
Οι συχνότερες υπερβάσεις σημειώνονται τις ώρες κυκλοφοριακής αιχμής σε σταθμούς μέτρησης που επηρεάζονται άμεσα από την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, για παράδειγμα στην Αθήνα στην οδό Αριστοτέλους και στη Θεσσαλονίκη στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, και μάλιστα τις ώρες 9-10 το πρωί ή 12-3 το μεσημέρι.

Τις εποχές
Φθινόπωρο – Χειμώνας: Αυξάνονται τα επίπεδα των ατμοσφαιρικών ρύπων που προέρχονται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, τις κεντρικές θερμάνσεις και τις βιομηχανίες. Επίσης, συχνά μπορεί να έχουμε στο έδαφος ψυχρότερο αέρα από ό,τι σε υψηλότερα στρώματα (φαινόμενο της θερμοκρασιακής αναστροφής), οπότε τα αιωρούμενα σωματίδια εγκλωβίζονται, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα.
Άνοιξη – Καλοκαίρι: Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της ηλιοφάνειας, προκαλούνται φωτοχημικές αντιδράσεις που «γεννούν» διαφορετικούς ρύπους από ό,τι το χειμώνα, όπως το όζον.

Τη βροχή και τους ανέμους
Παρασύρουν τα αιωρούμενα σωματίδια προς το έδαφος ή τα μεταφέρουν μακριά, με αποτέλεσμα να περιορίζονται οι συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα της πόλης.

Γιατί «πνίγεται» τo Λεκανοπέδιο
Τι φταίει και «υποφέρουν» από τους συγκεκριμένους ατμοσφαιρικούς ρύπους όχι μόνο το κέντρο της Αθήνας και οι βιομηχανικές περιοχές, αλλά και τα προάστια;
• Η ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη.
• Η δημιουργία μεγάλων συγκοινωνιακών αξόνων (π.χ. Αττική Οδός).
• Τα βουνά που περικλείουν την Αθήνα (Αιγάλεω, Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός), που λειτουργούν σαν ένα θερμοκήπιο που συγκρατεί τους αέριους ρύπους.
• Τα αυξημένα επίπεδα υγρασίας στις περιοχές κοντά στη θάλασσα, που εμποδίζουν την απομάκρυνση των αιωρούμενων σωματιδίων.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Κλέα Κατσουγιάννη, καθηγήτρια Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον κ. Χριστόδουλο Στεφανάδη, καθηγητή Καρδιολογίας, διευθυντή της Α΄ Καρδιολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο «Ιπποκράτειο» ΓΝΑ, τον κ. Παναγιώτη Μπεχράκη, αναπληρωτή καθηγητή Φυσιολογίας της Αναπνοής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, την κ. Αρχοντούλα Χαλουλάκου, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Σχολής Χημικών Μηχανικών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Τμήμα Ποιότητας της Ατμόσφαιρας της Γενική Διεύθυνσης Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ και το Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών Ερευνών (ΠΑΚΟΕ).