Στο σπίτι είχαμε στο δάπεδο στρωμένο λινόλεουμ και στους τοίχους ένα παχύ στρώμα από πλαστικό χρώμα πολύ πριν οι γύρω γείτονες, οι συγγενείς και οι φίλοι πάρουν είδηση ότι υπάρχουν τέτοια πράγματα στο εμπόριο. Και αυτό γιατί η μητέρα μου έψαχνε να βρει και δεν δίσταζε να αγοράσει ό,τι καινούργιο εύρισκε να αναφέρεται, έστω και με λίγες πληροφορίες, σε περιοδικά και εφημερίδες. Τα οικολογικά «ταμ ταμ» ούτε που ακούγονταν εκείνη την εποχή και καθένας μπορούσε να λέει ό,τι ήθελε για ένα υλικό και ο καταναλωτής να εμπιστεύεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τις αισθήσεις του. Για το λινόλεουμ, σήμερα, οι απανταχού οικολόγοι δικαιώνουν τη μητέρα μου, αφού θεωρείται ένα από τα κατεξοχήν σωστά και φυσικά υλικά για τα δάπεδα. Για το πλαστικό χρώμα στους τοίχους, όμως, συμβαίνει το αντίθετο…
Πονοκέφαλοι, άσθμα, ζαλάδες, αίσθημα κόπωσης, καρδιακές παθήσεις, αλλά και υπόνοιες για καρκίνο λέγεται ότι συνδέονται με τις μπογιές και τα βερνίκια που χρησιμοποιούνται συνήθως σε τοίχους και ξύλινες επιφάνειες. Μετά από ένα βάψιμο με τέτοια υλικά, στον αέρα του δωματίου αρχίζουν να εκλύονται διάφορες πτητικές οργανικές ενώσεις (Volatile Organic Compounds ή VOCs, όπως αποκαλούνται διεθνώς), όπως φορμαλδεΰδη, εντομοκτόνα, χημικά καθαριστικά. Και, μάλιστα, οι εκπομπές συνεχίζονται για χρόνια μετά το βάψιμο. Επειδή ορισμένοι καταναλωτές αρχίζουν να «ξυπνούν», το ίδιο αναγκάζονται να κάνουν και οι πιο ευαίσθητοι από τους κατασκευαστές των χρωμάτων. Αρχίζουν, λοιπόν, και περιορίζουν αυτούς τους ανθυγιεινούς οργανικούς διαλύτες και τους αντικαθιστούν με νερό. Μπορεί η Επιτροπή Περιβάλλοντος στις Ηνωμένες Πολιτείες να φέρθηκε πολύ γενναιόδωρα στην αρχή και να επέτρεψε να πέσουν τα VOCs μόλις στο μισό της παλιάς περιεκτικότητας, δηλαδή στα 200 γρ. ανά λίτρο, για να κερδίζουν το χαρακτηρισμό «Low VOCs», αλλά άλλες οικολογικές οργανώσεις, όπως η Green Seal, για να δώσουν τη δική τους σφραγίδα, απαιτούν μέχρι 50 γρ. ανά λίτρο, ενώ για ένδειξη μηδενικής περιεκτικότητας σε VOCs («Zero VOCs») πρέπει η περιεκτικότητα να μην ξεπερνά τα 5 γρ. ανά λίτρο. Εκτός από οργανικούς διαλύτες, η μπογιά που βάζουμε στο σπίτι μας δεν πρέπει να περιέχει αμμωνία, μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα. Διότι αυτά μπαίνουν μόνο και μόνο για να σκοτώνουν όσους μύκητες ή άλλα ζωύφια εμφανίζονται στον μπογιατισμένο κλειστό χώρο από την εγκλωβισμένη υγρασία, λόγω δηλαδή της ελαττωματικής λειτουργίας της μπογιάς, που δεν επιτρέπει τη διαπνοή στον τοίχο, αλλά και όποιου άλλου προβλήματος υγρασίας υπάρχει στο χώρο…
Ξέρουμε ότι το ελαιόλαδο με την ένδειξη «αγνό, παρθένο» είναι πολύ διαφορετικό προϊόν από εκείνο με την ένδειξη απλά «παρθένο». Δεν ξέρουμε, όμως, τι σημαίνει όταν μια μπογιά για το βάψιμο του τοίχου μας χαρακτηρίζεται απλά «οικολογική». Θα πρέπει, στην πραγματικότητα, να ελέγξουμε μήπως με τη λέξη αυτή εννοούν ότι, όταν βρεθεί στο περιβάλλον ως απόβλητο, τα συστατικά της δεν δημιουργούν προβλήματα ή ότι δεν περιέχει κάτι που να επιδεινώνει την τρύπα του όζοντος. Μόνα τους, όμως, αυτά δεν εξασφαλίζουν υγιεινή ατμόσφαιρα στο χώρο μας. Επειδή στη χώρα μας κυκλοφορούν αρκετά γερμανικά οικολογικά χρώματα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι Γερμανοί χρησιμοποιούν ως σύμβολα οικολογικής ποιότητας ένα μπλε ανθρωπάκι ή τη γνωστή μαργαρίτα, να ξέρουμε όμως ότι αυτό σημαίνει απουσία οργανικών διαλυτών, αλλά όχι απουσία κατ’ ανάγκην και άλλων βλαβερών ουσιών. Για παράδειγμα, η γνωστή γερμανική εταιρεία «biopin», μια από τις πιο αξιόπιστες στο χώρο, που ισχυρίζεται ότι τα προϊόντα της είναι απολύτως υγιεινά, έχει -επιπλέον της συμμόρφωσής της με τις γνωστές προδιαγραφές προτύπων ISO (900 και 14001)- το σήμα με το ξύλινο αλογάκι ή τα τρία γεωμετρικά σχήματα: τρίγωνο, τετράγωνο, κύκλος, που σημαίνουν ότι όσα προϊόντα είναι προικισμένα με αυτά τα σήματα είναι κατάλληλα για παιδικά παιχνίδια, παιδικά έπιπλα και για επαφή με τρόφιμα. Αλλά, ακόμη πιο προχωρημένο βρίσκω το ότι κάποιος πωλητής μιας άλλης εταιρείας, της «Ecos Organic Paints», για να δείξει ότι οι δικές του μπογιές δεν περιέχουν βλαβερές ουσίες, δέχθηκε σε μια επίδειξη να φάει μια κουταλιά (!) από οποιοδήποτε από τα ανοιχτά δοχεία τού υπέδειξαν οι παριστάμενοι…
Δεν ξέρω για τη γεύση, όμως σίγουρα τα οικολογικά αυτά χρώματα διακρίνονται και για την ωραία τους μυρωδιά, αφού περιέχουν αιθέρια έλαια από διάφορα φυτά. Προσοχή, όμως: όχι για να μυρίζουν ωραία. Ο λόγος που χρησιμοποιούνται είναι γιατί βοηθούν να εισχωρεί στους πόρους των τοίχων και των άλλων υλικών το νερό, που χρησιμοποιείται ως διαλύτης, αντί για τις βλαβερές πτητικές οργανικές ουσίες. Ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα μάλιστα πετυχαίνουμε αν πρώτα εμποτίσουμε την επιφάνεια που θα βαφτεί με ένα αστάρι, ώστε να γίνεται πιο εύκολη η πρόσφυση του χρώματος.
Οι καταναλωτές ακόμη αντιστέκονται στο θέμα των οικολογικών χρωμάτων, γιατί το συνδέουν και με άλλα πράγματα, όπως το ότι τους λένε για το καλό της υγείας τους να τρώνε βιολογικά προϊόντα, να κάνουν γυμναστική, να χωρίζουν τα σκουπίδια τους για να ανακυκλώνονται. Τελικά, όλα αυτά μαζί τούς φαίνονται τόσο πολλά και απαιτητικά, ώστε καταλήγουν να μην κάνουν τίποτα. Χωρίς, φυσικά, να σκέπτονται την υγεία των δικών τους. Μια μεγάλη, πάντως, αλήθεια κρύβεται στη φράση: «Οι μπογιές δεν χρειάζονται χημικούς διαλύτες για να γίνουν ανθεκτικές». Αυτό το ήξεραν κάποιοι λαοί, όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, εδώ και χιλιάδες χρόνια και το απέδειξαν με το γεγονός ότι τα χρώματα που βρέθηκαν στους τοίχους των μνημείων τους είναι ακόμη ζωντανά. Τώρα, το ξέρουμε κι εμείς.
● Υπάρχουν περίπου 10.000 χημικές ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις μπογιές των τοίχων και των επίπλων του σπιτιού μας.
● Τα χρώματα για τους εξωτερικούς τοίχους είναι πραγματικά φιλικά προς το περιβάλλον αν δεν περιέχουν βαρέα μέταλλα και τοξικές ουσίες.
● Πολλά παρασκευάσματα για τη διάλυση της παλιάς μπογιάς έχουν ως βάση το πετρέλαιο και, επιπλέον, περιέχουν μεθυλοχλωρίδιο ή διχλωρομεθάνιο, ιδιαίτερα βλαπτικές για τον άνθρωπο ουσίες.
● Τα δοχεία με το χρώμα είναι έξυπνο, όταν τα αποθηκεύουμε, να τα τοποθετούμε ανάποδα. Έτσι, διαπιστώνουμε αμέσως αν το καπάκι δεν έχει κλείσει καλά και υπάρχει ορατή διαρροή. Επίσης, αν απλά υπάρχει χαραμάδα από όπου μπορεί να μπει αέρας, σε αυτή τη στάση εμποδίζεται να μπει σε μεγάλη ποσότητα και να αλλοιώσει με οξείδωση τη σύσταση του χρώματος.
● Οι χαρακτηρισμοί «οργανικό» (δηλαδή ότι περιέχει άνθρακα) ή «φυσικό» προϊόν δεν εξασφαλίζουν το ότι πρόκειται για κάτι που δεν βλάπτει την υγεία.
● Οι εταιρείες χρωμάτων έχουν καταφέρει να εξαιρεθούν από την υποχρέωση να αναφέρουν τη λεπτομερή σύσταση του προϊόντος τους, αλλά προφανώς, όταν δεν την αναφέρουν, εμείς πρέπει να γινόμαστε πολύ καχύποπτοι.
● Χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανικές πτητικές ουσίες (VOCs) δεν σημαίνει και εντελώς ακίνδυνη σύνθεση. Ακετόνη, αμμωνία, αιθυλένιο, γλυκόλη, βενζόλιο μπορούν μια χαρά να προσφέρουν τις «κακές τους υπηρεσίες».
● Μερικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για να δίνουν το χαρακτηριστικό χρώμα σε μια μπογιά, όπως η κρυσταλλική σιλικόνη (crystalline silica), έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν καρκίνο στους ποντικούς, ίσως και στους ανθρώπους, αλλά προϊόντα που τις περιέχουν έχουν την ένδειξη «οικολογικό».
● Αν, παρ’ όλα αυτά, κάποιος είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει ξύλα, όπως το MDF, που έχουν εμποτιστεί με βλαβερές ουσίες, όπως η φορμαλδεΰδη, μπορεί να βρει προϊόντα που να περνιούνται από πάνω και να εξουδετερώνουν έως και κατά 99% τις βλαβερές συνέπειές τους.
● Το οξείδιο τιτανίου που υπάρχει σε μερικές μπογιές δεν είναι επικίνδυνο.
● Απέναντι σε προϊόντα που διαλαλούν ότι δεν μυρίζουν, πρέπει να είμαστε επίσης επιφυλακτικοί, γιατί μερικές φορές χρησιμοποιούνται τοξικές ουσίες για να σκεπάσουν την οσμή των πτητικών οργανικών ουσιών.
● Το θέμα «χρώμα», στην οικοδομή ή στις ανακαινίσεις, θέλει πολύ περισσότερο «ψάξιμο» από ό,τι συνήθως φαντάζεται ο μέσος καταναλωτής.
Χρήσιμες πληροφορίες στις ιστοσελίδες: ●www.auro.gr ●www.biopin.gr ●www.ecospaints.com
Μερικοί τοίχοι μπορεί να έχουν βγάλει μέχρι και… αυτιά, αλλά το βέβαιο είναι ότι σε όλους τους τοίχους, ακόμη και τους όχι τόσο «προχωρημένους», κάνει καλό να μπορούν να «αναπνέουν». Οι παλιοί, με τον ασβέστη, τους πέτρινους τοίχους και τους σοβάδες, όταν έβαζαν ελάχιστο τσιμέντο, είχαν πετύχει καλή διαπνοή. Στη συνέχεια, με τα διάφορα χημικά μονωτικά, το άφθονο τσιμέντο και, τελικά, την επίστρωση με πλαστικό χρώμα από πάνω, που δημιουργεί μια λεπτότατη, αλλά χωρίς πόρους μεμβράνη, πετυχαίνουμε την τέλεια (απο)μόνωση του «κακού», αλλά σε λάθος χώρο! Η υγρασία του σπιτιού και τα όποια ανθυγιεινά πτητικά συστατικά περιέχονται στις διάφορες μπογιές που χρησιμοποιήθηκαν για έπιπλα, σώματα καλοριφέρ και τοίχους (αλλά και όποια άλλα επιβλαβή υλικά καθημερινής χρήσης, όπως τοξικά είδη καθαρισμού κ.ά) εγκλωβίζονται στο εσωτερικό του σπιτιού. Έτσι σήμερα, αν και οι περισσότεροι άνθρωποι ακόμη ασχολούνται μόνο με το χρώμα και όχι με τα συστατικά της μπογιάς, έχουμε καταλήξει ότι πρέπει να χρησιμοποιούμε χρώματα όσο γίνεται πιο φιλικά για το περιβάλλον και την υγεία των ενοίκων.