Μπορεί ένας περίπατος στο δάσος να αντικαταστήσει το Prozac; Μία βόλτα στη θάλασσα να καταπολεμήσει την αϋπνία; Ένα ηλιοβασίλεμα στο Ιόνιο να κάνει ό,τι και 1 ώρα ψυχοθεραπείας; Φαίνεται πως οι εικόνες που φέρνουμε στο μυαλό μας όταν θέλουμε να χαλαρώσουμε, τώρα αποκτούν επιστημονική αξία και χρησιμότητα. Mελέτη που έγινε στη Μεγάλη Βρετανία και παρακολούθησε την πορεία ασθενών που έπασχαν από κατάθλιψη, έδειξε ότι 8 στους 10 σημείωναν σημαντική βελτίωση μετά από έναν περίπατο στην εξοχή, ενώ σε 9 από αυτούς αυξανόταν η αυτοεκτίμηση. Άλλες έρευνες αποδεικνύουν πως οι εργαζόμενοι αποδίδουν περισσότερο και οι ασθενείς στα νοσοκομεία αναρρώνουν γρηγορότερα εάν ο χώρος στον οποίο εργάζονται ή νοσηλεύονται έχει θέα στη φύση.

Στην Αμερική, εκεί όπου γεννιούνται οι πιο πρωτοποριακές τάσεις, οι ειδικοί ενσωμάτωσαν τα νέα ευρήματα σε μία καινούργια επιστήμη, την οικοψυχολογία. Στόχος της είναι να αποκαταστήσει τα ψυχολογικά προβλήματα των ασθενών φέρνοντάς τους σε επαφή με την «πράσινη» πλευρά του εαυτού τους. Το Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ έχει ήδη δημιουργήσει τμήμα Οικοψυχολογίας, με αντικείμενο τη «Θεραπεία μέσω της φύσης». «Συνδέοντας την ψυχή με τη χάρη, τη χαρά και την αναζωογονητική δύναμη της φύσης, μπορούμε να χτίσουμε μια ισορροπημένη προσωπικότητα και υγιείς σχέσεις με τους γύρω μας», τονίζουν οι καθηγητές του τομέα και προσθέτουν: «Ερχόμαστε στον κόσμο σαν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης. Ωστόσο, καθώς εντασσόμαστε στη βιομηχανική κοινωνία, χάνουμε την αληθινή μας ταυτότητα και, κατά συνέπεια, οδηγούμαστε σε μια σειρά από διαταραχές. Ο σύγχρονος πολιτισμός χειραγωγεί την ψυχή, διαταράσσει τη σκέψη και απενεργοποιεί τις αισθήσεις. Μας κάνει, ουσιαστικά, ανίκανους να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας και να τα επιλύσουμε. Συχνά νιώθουμε θλιμμένοι ή ανάξιοι, ακριβώς επειδή η ικανότητά μας να αισθανόμαστε και να σκεπτόμαστε έχει αχρηστευθεί».
Η σχέση μας με τη φύση είναι πολύ πιο σημαντική από όσο νομίζουμε. Οι ειδικοί του Πανεπιστημίου του Πόρτλαντ εξηγούν: «Η έλλειψη της προσωπικής επαφής με τη φύση δεν είναι το χειρότερο που συμβαίνει. Εκείνο που θεωρούμε πραγματικά τραγικό είναι πως η βιομηχανική κοινωνία μάς εξαναγκάζει να εκμεταλλευόμαστε τη φύση και να καταστρέφουμε με τα ίδια μας τα χέρια το περιβάλλον. Αυτό μας εξωθεί σε μια τεράστια εσωτερική σύγκρουση. Αντί να καταφεύγουμε σε αυτήν όπως επιστρέφουμε στην αγκαλιά της μητέρας μας, τη βλέπουμε σαν ένα εμπόδιο στην οικονομική εξέλιξη του πολιτισμού μας».

Με ρίζες στην ψυχανάλυση
Η έννοια της εσωτερικής σύνδεσης του ατόμου με το περιβάλλον του είναι τόσο παλιά όσο και η επιστήμη της ψυχοθεραπείας. Ο Καρλ Γιουνγκ, ένας από τους πατέρες της ψυχανάλυσης, εντάσσει τη φύση σε ένα κομμάτι της ψυχής που όλοι κρύβουμε μέσα μας, το «συλλογικό ασυνείδητο». Σύμφωνα με τον ελβετό γιατρό, το «συλλογικό ασυνείδητο» περιέχει αρχέτυπα, δηλαδή καταγραφές που δεν είναι βασισμένες στην προσωπική μας εμπειρία αλλά αποτελούν κομμάτι του νου μας από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε στη ζωή. Μέσα σε αυτές είναι και η επαφή με τη φύση, ένα αναπόσπαστο κομμάτι του «συλλογικού μας ασυνείδητου». Αυτό σημαίνει πως, όταν ερχόμαστε σε σύγκρουση με τη φύση, βρισκόμαστε σε μια βαθιά και πολύ σοβαρή ρήξη με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο αμερικανός ιστορικός Θίοντορ Ρόζακ, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, παίρνει την έννοια του «συλλογικού ασυνείδητου» και την εξελίσσει. Στο βιβλίο του «The Voice of the Earth: An Exploration of Ecopsychology» («Η Φωνή της Γης: Μια Εξερεύνηση της Οικοψυχολογίας»), που κυκλοφόρησε το περασμένο καλοκαίρι, μιλάει για το «οικολογικό ασυνείδητο», δηλαδή για ένα αρχείο γεμάτο εγγραφές από τη φύση, το οποίο υπάρχει σε κάθε άτομο. «Στο σύγχρονο κόσμο, οι γνώσεις που είναι εγγεγραμμένες στο ”οικολογικό ασυνείδητο” έχουν καταπιεστεί και δεν βγαίνουν στην επιφάνεια της συνείδησης. Αυτό μας κάνει να χάνουμε την επαφή με το περιβάλλον και, κατά συνέπεια, με τον εαυτό μας».
Ο Ρόζακ θεωρεί την οικοψυχολογία το μόνο τρόπο για να αποκαταστήσουμε αυτή τη σχέση. Μιλάει για την επαφή με το άγριο κομμάτι της φύσης, τη μύηση στο μυστικισμό της και την επιστράτευση φυσικών θεραπευτικών μεθόδων της εναλλακτικής ιατρικής. Επιπλέον, παίρνει και ορισμένες θέσεις που ακούγονται αρχικά ακραίες, όπως την ανάγκη σμίκρυνσης των μεγάλων πόλεων, δηλαδή αυτών των αστικών κέντρων που έχουν ξεφύγει από την κλίμακα του ανθρώπινου και γίνονται απάνθρωπα. Σε δεύτερη όμως ανάγνωση, ίσως και να έχει δίκιο.

Οικοθεραπεία µε συνταγή γιατρού
Το σκάψιμο στον κήπο, το ψάρεμα στη θάλασσα και η ανάβαση στο βουνό είναι πλέον κάτι παραπάνω από χόμπι ή γυμναστική. Τώρα γίνονται με συνταγή γιατρού, αφού αποτελούν δραστηριότητες της οικοθεραπείας, της πιο σύγχρονης μορφής ψυχοθεραπείας. Στη Μεγάλη Βρετανία, το ίδρυμα «Mind», ο μεγαλύτερος οργανισμός για την ψυχική υγεία, αγωνίζεται να καθιερώσει την οικοθεραπεία ως την πιο κατάλληλη αγωγή για προβλήματα ψυχικής υγείας. Το σημαντικότερο επιχείρημά του είναι μια έκθεση που αναφέρει ότι το 93% των γιατρών αναγκάζεται να συνταγογραφήσει ψυχοφάρμακα επειδή δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική. «Τα ψυχοφάρμακα είναι η πιο διαδεδομένη λύση, αφού η ψυχοθεραπεία θεωρείται ”υπηρεσία πολυτελείας” που απευθύνεται σε λίγους. Καθώς διεξάγεται σε ατομικές συνεδρίες, το κόστος της είναι ιδιαίτερα υψηλό», υποστηρίζει το «Mind». «Από αυτή την άποψη, η οικοθεραπεία έχει ασυναγώνιστη αξία, αφού βασίζεται σε απλές δραστηριότητες που δεν κοστίζουν τίποτα». Έρευνα που έγινε για λογαριασμό του «Mind» δείχνει ότι μια αύξηση της τάξης του 10% στις οικολογικές δραστηριότητες θα έκανε οικονομία στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας κατά 500 εκατομμύρια λίρες το χρόνο, αφού οι πολίτες θα ασθενούσαν λιγότερο, θα χρειάζονταν λιγότερα φάρμακα, θα νοσηλεύονταν πιο σπάνια στα νοσοκομεία και θα απουσίαζαν λιγότερες ημέρες από την εργασία τους. Επιπλέον, θα έσωζε 6.000 ζωές κάθε χρόνο. «Τα δεδομένα αυτά αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα αν λάβουμε υπόψη μας τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που προβλέπει ότι η κατάθλιψη το 2020 θα είναι η δεύτερη αιτία θανάτου μετά τα καρδιαγγειακά», τονίζει το «Mind». «Το ίδρυμά μας θεωρεί την οικοθεραπεία ένα σημαντικό όπλο στην καταπολέμηση της ψυχικής ασθένειας. Πρόκειται για μια αξιόπιστη, κλινικά αποδεδειγμένη μέθοδο, που πρέπει να συνταγογραφείται από τους γιατρούς. Μάλιστα, για τους ασθενείς που δεν έχουν άλλη λύση εκτός από τα αντικαταθλιπτικά, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη. Δεν υποστηρίζουμε ότι αντικαθιστά τα φάρμακα, αλλά ότι ο ορίζοντας στην αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας πρέπει να διευρυνθεί».
Η οικοθεραπεία με συνταγή γιατρού αποτελεί ήδη επιστημονική πρακτική σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στην Ολλανδία υπάρχουν 600 φάρμες οικοθεραπείας και στη Νορβηγία 400, γεγονός που σημαίνει ότι οι γιατροί καθοδηγούν προς αυτές τα ανάλογα περιστατικά. Η Μεγάλη Βρετανία διαθέτει 43, χωρίς όμως να έχει θεσμοθετήσει ακόμη την παραπομπή των ασθενών με συνταγή γιατρού, κάτι που αποτελεί και το στόχο του «Mind». Άλλωστε, η θεραπεία με τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι πάντα η πιο αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Μία μελέτη του Εθνικού Ιδρύματος Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ για ένα συγκεκριμένο ψυχοφάρμακο της κατηγορίας των εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης αποκαλύπτει ότι μόνο το 40% των ασθενών είδε βελτίωση μετά από 10 εβδομάδες αγωγής με αυτό.

Μία απλή ηµέρα στη φάρµα
Οι οικοψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι τα ανθρώπινα πλάσματα ανήκουν σε μια αλληλένδετη οικουμενική βιόσφαιρα και ότι τα οικολογικά προβλήματα, όπως η ρύπανση, ο υπερπληθυσμός, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και η εξαφάνιση των ζωικών ειδών, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή μας. Για να κάνουν πράξη τη θεωρία, εφαρμόζουν την οικοθεραπεία σε ειδικές φάρμες. Η πιο διάσημη από αυτές είναι η «Cibolo Nature Center» στο Τέξας.
«Προσπαθούμε να επανασυνδέσουμε τους κατοίκους της περιοχής με το φυσικό τους περιβάλλον», εξηγεί ο Μπρεντ Έβανς, οικοθεραπευτής και συνιδρυτής του πρωτοποριακού κέντρου. Όλα ξεκίνησαν το 1988, όταν ο Έβανς και η γυναίκα του, σοκαρισμένοι από την καταστροφή του κοινοτικού πάρκου της μικρής τους πόλης, αποφάσισαν να φροντίσουν το μέρος. Μετά από 2 δεκαετίες, τα 1.000 στρέμματα έγιναν ένα Κέντρο Φύσης γνωστό πλέον διεθνώς, ενώ στο βιβλίο τους «The Νature Center Book» διηγούνται: «Στην αρχή, πιστεύαμε μόνο ότι θα προστατεύσουμε ένα κομμάτι πρασίνου, δεν ξέραμε ότι δημιουργούσαμε μια θεραπευτική κοινότητα».
Τέτοια κέντρα συναντούμε σε όλο τον κόσμο: Το «Citizen’s Forest» στο Χοκάιντο, στο δεύτερο μεγαλύτερο νησί της Ιαπωνίας, για παράδειγμα, έχει έκταση 100.000 στρέμματα και δέχεται περισσότερους από 270.000 επισκέπτες κάθε χρόνο. Στους αμμόλοφους της ερήμου Τσιουάουα, μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικού, μια δραστήρια σπουδάστρια μετέτρεψε ένα δημόσιο λουτρό σε φάρμα οικοθεραπείας. Εκτιμάται ότι η νέα τάση αφορά κυρίως το γυναικείο κοινό, αφού, όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία, οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες να υποφέρουν από κατάθλιψη.

Info
Στην Ελλάδα η οικοθεραπεία δεν είναι ακόμη οργανωμένη, ωστόσο υπάρχουν ενδιαφέρουσες φάρμες οικοτουρισμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε το αρχοντικό «Περλέας» στη Χίο (www.perleas.gr), τον «Ξενώνα Σαρρή» στα Χανιά (www.sarris-house.gr) και το «Aγρόκτημα Ρόγγια» στη βόρεια Κέρκυρα (www.roggiafarm.com). Περισσότερες πληροφορίες βρίσκουμε στο «Guest Inn», ένα «πράσινο» δίκτυο αγροτουρισμού (www.guestinn.gr).