Μια νέα «μόδα» εξ Αμερικής εμφανίστηκε και στα καθ’ ημάς. Πρόκειται για την εμμονή σχετικά με την υγιεινή διατροφή, που μεταφράζεται σε επίμονες ερωτήσεις για την προέλευση των τροφίμων, για προτίμηση στους πάγκους της οργανικής καλλιέργειας στη λαϊκή, για επισκέψεις σε συγκεκριμένα χωριά που φημίζονται για αλανιάρες κότες ή αγνά σιτηρά και για έντονη απέχθεια προς οποιοδήποτε τυποποιημένο προϊόν.

Οι γνωστές ψυχολογικές διαταραχές της διατροφής είναι η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία που ταλαιπωρούν μεγάλη μερίδα ανθρώπων. Πρόσφατες επιστημονικές παρατηρήσεις καταλήγουν στην περιγραφή μιας νέας ύπουλης διατροφικής διαταραχής που δεν είναι πάντα φανερή: της νευρικής ορθορεξίας. Οπως φανερώνει το όνομά της, πρόκειται για την εμμονή στη σωστή, υγιεινή διατροφή.

Πότε μια καλή συνήθεια μετατρέπεται σε πρόβλημα ή ψυχολογική διαταραχή; Οταν ο άνθρωπος ξεπεράσει το μέτρο και επιτρέψει σε μια προτίμηση ή συνήθεια να πάρει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του και η εκπλήρωσή της καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της πνευματικής και σωματικής δραστηριότητας αυτού του ανθρώπου, τότε η συνήθεια αυτή έχει μετατραπεί σε εμμονή. Ο δρ Steven Bratman επινόησε τον όρο νευρική ορθορεξία. Πρεσβεύει ότι οι ιδέες περί υγιεινής διατροφής μπορούν εύκολα να εξελιχθούν σε ψυχολογική διαταραχή, βασανιστική όχι μόνο για το ίδιο το άτομο αλλά και για τον περίγυρό του.

Η αρχή του προβλήματος

Πώς όμως ξεκινάει το πρόβλημα; Σύμφωνα με τις δηλώσεις των περισσότερων ατόμων που πάσχουν από νευρική ορθορεξία, το πρόβλημα ξεκίνησε αθώα και ανώδυνα, από μια αρχική επιθυμία να βελτιώσουν τις διατροφικές τους συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους. Υιοθέτησαν μια ισορροπημένη δίαιτα, με έμφαση στην ποιότητα και σαφείς προτιμήσεις σε ορισμένα προϊόντα (π.χ., φρούτα και λαχανικά) με παράλληλη αποφυγή άλλων προϊόντων (π.χ., κατεργασμένων σνακς). Παράλληλα τα άτομα αυτά άρχισαν να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την καταγωγή των τροφίμων που καταναλώνουν. Για παράδειγμα, κάποιος άρχισε να αποφεύγει τις τσιπούρες ιχθυοτροφείου και στη συνέχεια άρχισε να αποφεύγει και τις τσιπούρες ανοιχτής θάλασσας με το αιτιολογικό: «Πώς μπορώ να είμαι σίγουρος ότι δεν το έσκασαν από το ιχθυοτροφείο;». Αυτή ακριβώς η λογική περιγράφει το πρόβλημα της νευρικής ορθορεξίας, όπου οι σκέψεις και ο προγραμματισμός γύρω από τη σωστή διατροφή κατευθύνουν όλη την ψυχική ενέργεια του ατόμου. Καθώς το άτομο αρχίζει να ανησυχεί για τις διατροφικές του συνήθειες και να αναλώνεται σε σκέψεις γύρω από αυτές, ο βαθμός ανησυχίας του αυξάνεται. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ανησυχία αποκτά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του.

Το ψυχολογικό προφίλ

Το πρόβλημα της νευρικής ορθορεξίας επηρεάζει εξίσου άντρες και γυναίκες. Συνήθως πρόκειται για άτομα που έχουν ανάγκη άσκησης ελέγχου στη ζωή τους και αίσθησης ότι κρατούν γερά τα ηνία. Η σύντομη ψυχολογική ευεξία και ευχαρίστηση που αντλεί το άτομο από το κυνήγι του καλού φαγητού εξατμίζεται γρήγορα, παραχωρώντας τη θέση της στην ανησυχία για το αν η επιλογή ήταν όντως σωστή και για το ποια θα πρέπει να είναι η επόμενη διατροφική επιλογή. Η περίοδος ενοχών και ο αυτοβασανισμός καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερο μέρος της ψυχικής ζωής από ό,τι η πρόσκαιρη ικανοποίηση. Το άτομο μπαίνει σε αδιάκοπο κυνηγητό της «ορθότητας», προσπαθώντας να παραβγεί σε αγώνα δρόμου με τον ίδιο τον εαυτό του. Αν και η έννοια της αυτοτιμωρίας είναι παρούσα στην κατάσταση του ορθορεξικού, η επιβολή του «σωστού» στον εαυτό του είναι ακόμη εντονότερη. Το άτομο αυτό κρατάει ημερολόγιο – συνήθως νοερά – του τι τρώει και από πού προέρχεται αυτό που τρώει και τηρεί με ευλάβεια τους κανόνες διατροφής που έχει θέσει, αυξάνοντας ολοένα τον βαθμό δυσκολίας των κανόνων αυτών!

Η έλλειψη σιγουριάς για την ποιότητα του φαγητού αντανακλά μια γενικότερη έλλειψη σιγουριάς για τη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής και της σωματικής υγείας. Τα άτομα αυτά συχνά έχουν υποχονδριακές τάσεις, ασχολούνται υπερβολικά με την υγεία τους και είναι σε επαγρύπνηση για πιθανά σωματικά συμπτώματα. Συχνά πάσχουν από ψυχοσωματικές ασθένειες και ταλαιπωρούνται από την πιθανότητα του ότι μπορεί να πάθουν κάτι, το οποίο ενδεχομένως μπορούν να προλάβουν αν τηρούν σωστή και απαρέγκλιτη διατροφή. Το άτομο αισθάνεται θύμα των συνθηκών και των καταστάσεων, ευάλωτο και επιρρεπές σε εξωτερικούς κινδύνους. Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, όπου το άγχος επηρεάζει τη ζωή και εκδηλώνεται στον έλεγχο του φαγητού και συνεπώς του εαυτού, ενώ παράλληλα η κοινωνική και προσωπική ζωή του ατόμου τού προκαλεί άγχος, το οποίο προσπαθεί να ελέγξει εκδηλώνοντας τις συγκεκριμένες διατροφικές συνήθειες. Η προσπάθεια άσκησης ελέγχου και ισορροπίας στη ζωή του μέσα από το φαγητό καταλήγει σε έμμονη ιδέα και πηγή ταλαιπωρίας.

Η κυρία Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.