Οι θερμίδες… σας λένε ψέματα!

Μπορεί οι ετικέτες που τόσα χρόνια διαβάζουμε προσεκτικά, προσπαθώντας να διατηρήσουμε το βάρος μας ή να χάσουμε τα περιττά κιλά, να μας παραπλανούν; Κι αν αυτό ισχύει, τι σημαίνει πρακτικά για εμάς τους κοινούς θνητούς, που επιλέγουμε από το σουπερμάρκετ μπισκότα με βάση τις θερμίδες που διαβάζουμε στο πίσω μέρος της συσκευασίας; Σύμφωνα με έρευνες στο εξωτερικό, ο τρόπος που μέχρι σήμερα μετράμε μία-μία τις θερμίδες, ελπίζοντας σε μια αλλαγή στη ζυγαριά, είναι λανθασμένος. Εξίσου παραπλανητική είναι και η ιδέα που έχουμε για το ποια πρέπει να είναι τα τρόφιμα που θα βάλουμε στο καρότσι μας. Μιλήσαμε, λοιπόν, με τους ξένους επιστήμονες που έκαναν τις έρευνες, αλλά και με έλληνες ειδικούς, οι οποίοι απαντούν στις ερωτήσεις μας και δίνουν οδηγίες για να περιορίσουμε τις θερμίδες που παίρνουμε.

Μετρώντας τις θερμίδες…
Πού έγινε το λάθος
Από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα έχουν αναπτυχθεί διάφορα συστήματα για τον υπολογισμό της ενέργειας που αποδίδουν τα θρεπτικά συστατικά των τροφών. Το πιο ευρέως όμως χρησιμοποιούμενο είναι αυτό του αμερικανού χημικού Wilbur Olin Atwater, ο οποίος υπολόγισε την ενέργεια διάφορων τροφών, καίγοντας δείγματά τους σε ελεγχόμενες συνθήκες και μετρώντας τη θερμότητα που απελευθέρωναν. Μάλιστα, υπολόγισε την καθαρή ενέργεια που χρησιμοποιεί ο οργανισμός, αφαιρώντας από τη συνολική ποσότητα ενέργειας τα ποσά που χάνονται μέσω των κοπράνων και των ούρων.
Άλλο πέψη κι άλλο καύση
Αντίθετα με τα πειράματα του Atwater, ο ανθρώπινος οργανισμός δεν καίει τις τροφές, αλλά τις χωνεύει, γι’ αυτό και ορισμένα από τα συστατικά τους δεν πέπτονται, ενώ από εκείνα που πέπτονται τελικά απορροφάται ένα μέρος της ενέργειας. Ο Geoffrey Livesey, ανεξάρτητος διατροφολόγος από τη Βρετανία, υποστηρίζει με άρθρο στο «British Journal of Nutrition» ότι η διαδικασία της πέψης, από το μάσημα της τροφής μέχρι τη χημική διάσπασή της, μπορεί να μειώσει τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε μέχρι και 25%.
Μάθετε τη διαφορά Η ενέργεια που αποδίδει ένα τρόφιμο στον οργανισμό μετά τη διαδικασία της πέψης και της απορρόφησης ονομάζεται μεταβολίσιμη ενέργεια και είναι αυτή που βλέπουμε στις ετικέτες, αν και γνωρίζουμε ότι δεν είναι πραγματικά η ενέργεια που παίρνουμε από τις τροφές. Η ενέργεια που δαπανά ο οργανισμός για την πέψη, την απορρόφηση και το μεταβολισμό των θρεπτικών συστατικών θεωρείται ότι αποτελεί περίπου το 10% των ημερήσιων ενεργειακών αναγκών μας. Η ενέργεια αυτή θα πρέπει να αφαιρείται από τη μεταβολίσιμη, για να υπολογιστεί η τελική ενέργεια που αποδίδουν οι τροφές. Έτσι, χρησιμοποιείται ο όρος απόλυτη μεταβολίσιμη ενέργεια, η οποία είναι συνήθως χαμηλότερη από τη μεταβολίσιμη και δεν αναγράφεται στις ετικέτες.
Το λίγο που γίνεται πολύ
Η διαφορά μεταξύ των δύο τιμών αποδιδόμενης ενέργειας φαίνεται μικρή, αλλά σε επίπεδο ημερήσιας πρόσληψης είναι σημαντική. Αν υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι το ημερήσιο διαιτολόγιό μας αποτελείται κατά 50% από υδατάνθρακες και προσλαμβάνουμε 20 θερμίδες περισσότερες από όσες χρειαζόμαστε την ημέρα, αυτές μπορούν να δημιουργήσουν 1 κιλό λίπους το χρόνο!

Αν προσλαμβάνουμε 20 θερμίδες περισσότερες από όσες χρειαζόμαστε την ημέρα, αυτές μπορούν να δημιουργήσουν 1 κιλό λίπους το χρόνο!
ΟΙ ΘΕΡΜΙΔΕΣ ΣΤΙΣ ΕΤΙΚΕΤΕΣ

Η διαδικασία της πέψης, από το μάσημα μέχρι τη χημική διάσπαση της τροφής, μπορεί να μειώσει τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε σε ποσοστό μέχρι και 25%
ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Οι παράγοντες που κάνουν τη διαφορά
Πέρα από την καύση, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορούν να μειώσουν τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε από την τροφή μας.

Πείτε «όχι» στα λευκά!
Τα περισσότερα τρόφιμα που βάζουμε σήμερα στο τραπέζι μας έχουν υποστεί αρκετή επεξεργασία από τη βιομηχανία. Η παρέμβαση αυτή, όμως, αυξάνει τις θερμίδες που παίρνουμε τρώγοντάς τα, επειδή τρόφιμα όπως η άσπρη ζάχαρη και το λευκό αλεύρι διοχετεύουν ουσιαστικά όλη την ενέργεια των υδατανθράκων στον οργανισμό, ενώ οι σύνθετοι υδατάνθρακες, όπως οι νιφάδες βρόμης, ακόμα κι αν θερμιδικά φαίνονται πιο επιβαρυμένοι, απορροφώνται δυσκολότερα. Επιπλέον, περίπου το 30% του χοντροαλεσμένου σταρένιου αλευριού είναι πιθανό να αποβληθεί από τον οργανισμό, σε αντίθεση με τα ψιλό αλεύρι, που χωνεύεται σχεδόν ολοκληρωτικά.
Tip H σύγκριση προϊόντων πρέπει να γίνεται ανάμεσα σε όσα έχουν ανάλογη θρεπτική αξία, π.χ. δεν πρέπει να συγκρίνουμε προϊόντα όπως μία μπάρα από μούσλι, που είναι πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες και πρωτεΐνη, με ένα κομμάτι κέικ σοκολάτας, που περιέχει κυρίως απλά σάκχαρα και λιπαρά.

Πείτε «ναι» στα σκληρά!
Όσο πιο μαλακό είναι το τρόφιμο τόσο αυξάνονται οι θερμίδες που προσλαμβάνουμε, αφού δεν καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να το μασήσουμε και να το χωνέψουμε. Μάλιστα, ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Kyushu της Ιαπωνίας, που μελέτησε σε ποντίκια την επίδραση της υφής της τροφής στο σωματικό βάρος τους, παρατήρησε ότι η ομάδα που έτρωγε μαλακά δισκία ήταν παχύσαρκη και είχε περισσότερο λίπος στην κοιλιά από αυτήν που τρεφόταν με σκληρά δισκία.
Σκληρές τροφές για λεπτή μέση! Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και μελέτη σε ανθρώπους από τους ερευνητές Kentaro Murakami και Satoshi Sasaki του Πανεπιστημίου του Τόκιο, οι οποίοι, με κριτήριο τη δυσκολία στο μάσημα, ταξινόμησαν τις τροφές που κατανάλωναν φοιτήτριες. Διαπίστωσαν, λοιπόν, ότι εκείνες που έτρωγαν πιο σκληρές τροφές είχαν λεπτότερη μέση από αυτές που έτρωγαν πιο μαλακές. Ωστόσο, όπως μας είπε ο κύριος Murakami, «είναι νωρίς ακόμα για να δώσουμε στο κοινό συγκεκριμένες συμβουλές, καθώς έχουμε μόνο μία έρευνα για τη δυσκολία στη μάσηση και την παχυσαρκία. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε πώς η σύσταση των τροφίμων επηρεάζει το ανθρώπινο βάρος, αφού σημαντικό ρόλο παίζουν και άλλοι παράγοντες, όπως οι θερμίδες που καταναλώνουμε».

Το μαγείρεμα… παχαίνει
Το μαγείρεμα και οι διάφοροι τρόποι μαγειρικής επηρεάζουν την ενέργεια που προσλαμβάνει ο οργανισμός, καθώς, όπως επισημαίνει ο Richard Wrangham, βιολόγος-ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, «αυξάνουν την καθαρή ενέργεια που παίρνουμε από τις τροφές, αλλάζοντας τη μοριακή δομή τους και διευκολύνοντας έτσι τον οργανισμό να τις διασπάσει και να πάρει τα θρεπτικά συστατικά». Για παράδειγμα, οι δομές των πρωτεϊνών του κρέατος είναι πολύπλοκες και η θερμότητα τις «ξεδιπλώνει», εκθέτοντάς τις στα ένζυμα και διευκολύνοντας τη χρήση τους από τον οργανισμό.

Ωμό vs Βρασμένο φαγητό
Ο Stephen Secor, αναπληρωτής καθηγητής Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, ειδικός στη φυσιολογία της πέψης, έπειτα από πειράματα που πραγματοποίησε πάνω σε πύθωνες κατέδειξε ότι η κατανάλωση μαγειρεμένου και αλεσμένου κρέατος είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της ενεργειακής δαπάνης για την πέψη κατά 23,4%, ενώ χωριστά το μαγείρεμα και το άλεσμα μείωσαν τις δαπάνες της πέψης κατά 12,7% το πρώτο και κατά 12,4% το δεύτερο. Έτσι, περισσότερες θερμίδες μπορούν να γίνουν γλυκόζη ή να αποθηκευτούν ως λίπος. Επίσης, μετρώντας πόσες φορές μάσησαν οι παμφάγες σαύρες την μπουκιά τους μέχρι να καταπιούν, βρήκε ότι τα μαγειρεμένα καρότα απαιτούν το μισό αριθμό μασημάτων από τα ωμά, γεγονός που αντιστοιχεί σε μείωση της ενεργειακής δαπάνης κατά 40%. Ωστόσο, οι μελέτες σε ανθρώπους είναι λίγες και μία από αυτές, του Pieter Evenepoel από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Leuven, έδειξε ότι ο οργανισμός μιας ομάδας εθελοντών που κατανάλωσαν ωμά και βρασμένα αυγά χώνευε το 90% του βρασμένου αυγού και το 51% του ωμού.
TIPSΚαταναλώστε ωμές τροφές αν:
• Το πεπτικό σας σύστημα αντέχει τη συνεχή παρουσία δυσκολοχώνευτων τροφών (δεν πάσχετε π.χ. από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου).
• Το τρόφιμο είναι αγνό, δηλαδή δεν περιέχει τοξίνες, βακτήρια, φυτοφάρμακα.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, όσοι κατανάλωναν ωμά αυγά χώνευαν το 90% του τροφίμου, ενώ όσοι κατανάλωναν βρασμένα χώνευαν το 51%
ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΡΗΣΗ

ΤΙ ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΤΡΩΓΟΝΤΑΣ…

ΣΗΜ.: Στον πίνακα φαίνεται ότι ορισμένα ωμά λαχανικά έχουν πιο πολλές θερμίδες από τα βρασμένα. Υπολογίστε, όμως, ότι με το βράσιμο τα λαχανικά απορροφούν νερό και αυξάνεται ο όγκος τους. Επίσης, ο οργανισμός θα απορροφήσει όλες σχεδόν τις θερμίδες του βραστού λαχανικού εν αντιθέσει με το ωμό.

Είναι λάθος οι ετικέτες;
Δεδομένου ότι η ενέργεια που αναγράφεται σε αυτές είναι η μεταβολίσιμη, είναι αλήθεια ότι υπερεκτιμούν την καθαρή ενέργεια που τελικά λαμβάνουμε. Ωστόσο, στόχος των ετικετών είναι να παρέχουν στον καταναλωτή στοιχεία με τα οποία μπορεί να έχει μια γενική εκτίμηση της σύνθεσης του προϊόντος, αλλά κυρίως να το συγκρίνει με άλλα, ομοειδή προϊόντα, και να επιλέξει το πιο υγιεινό. Οι καταναλωτές καλό είναι να γνωρίζουν ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τις ετικέτες μόνο για να επιλέξουν τρόφιμα που θα τους βοηθήσουν να χάσουν βάρος και ότι πρέπει να δίνουν έμφαση όχι μόνο στις θερμίδες, αλλά και στα θρεπτικά συστατικά τους. Αν π.χ. μία σοκολάτα περιέχει τις ίδιες θερμίδες με μία μπάρα δημητριακών με φρούτα, αυτό δεν σημαίνει ότι και οι δύο επιλογές είναι διατροφικά ίδιες. Η σοκολάτα περιέχει περισσότερο λίπος, ενώ η μπάρα δημητριακών περιέχει περισσότερες φυτικές ίνες, βιταμίνες και μέταλλα.

Θα αλλάξει ο τρόπος που μετράμε τις θερμίδες;
Όπως δήλωσε στο Vita η Janis Baines, διατροφολόγος στην Υπηρεσία Προτύπων Τροφίμων Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας: «Ούτε στην Αυστραλία ούτε σε κάποια άλλη χώρα, από ό,τι ξέρω, θα υπάρξουν αλλαγές στο σύστημα υπολογισμού θερμίδων. Μάλιστα, στη διεθνή συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη το 2002 από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FΑΟ), οι ειδικοί αποφάσισαν τη διατήρηση του υπάρχοντος συστήματος σήμανσης των τροφίμων, καθώς μια αλλαγή που θα αντανακλά την ενεργειακή δαπάνη της πέψης θα επιφέρει περισσότερα προβλήματα από ό,τι οφέλη». Και στην Ελλάδα οι ειδικοί συμφωνούν. Η κλασική μέθοδος μέτρησης θερμίδων διευκολύνει έναν κατά προσέγγιση ορθό υπολογισμό των θερμίδων, ενώ ταυτόχρονα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αντικειμενικά η επίδραση της επεξεργασίας της τροφής.

4 βήματα για καλύτερες επιλογές
1. Μη στέκεστε στη λεπτομέρεια και στην ακριβή καταμέτρηση θερμίδων, αλλά μάθετε να τρέφεστε σωστά.

2. Στραφείτε σε λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα.

3. Περιορίστε την επιλογή συσκευασμένων τροφίμων.

4. Καταναλώνετε ποικιλία τροφίμων καθημερινά.