Τσάι: Ο Κινέζος που έγινε… Sir!

Ολα ξεκίνησαν από ένα λάθος. Όταν πριν από πολλά χρόνια, το 2737 π.Χ., ο κινέζος αυτοκράτορας Σεν Νουνγκ ήταν στην ύπαιθρο και, ενώ οι υπηρέτες του έβραζαν νερό μέσα σε ένα σκεύος για να πιει, έπεσαν καταλάθος μέσα στο βραστό νερό λίγα ξερά φύλλα από έναν άγριο θάμνο τσαγιού που βρισκόταν εκεί δίπλα. Ο αυτοκράτο­ρας το δοκίμασε από περιέργεια, του άρεσε πολύ και από εκεί άρχισαν όλα… Δεν ξέρουμε αν είναι μύθος ή πραγματικότητα, ωστόσο, αυτό που σίγουρα ξέρουμε είναι ότι το τσάι, αν και κάποτε ήταν μια ακριβή συνήθεια και προνόμιο της αριστοκρατικής τάξης, σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή ροφήματα σε όλο τον κόσμο.

Το τσάι στο βοτανολόγο
Το τσάι προέρχεται από τα φύλλα του φυτού «Camelia Sinensis» («Καμέλια η σινική»). Πρόκειται για ένα αειθαλές φυτό με λευκά άνθη που φτάνει μέχρι και τα 10-15 μ. σε ύψος και μπορεί να παράγει τσάι για 60-80 χρόνια, αν και η παραγωγή του αρχίζει να μειώνεται σταδιακά μετά το πέρας των 50 χρόνων. Η συγκομιδή του τσαγιού γίνεται ­χειρωνακτικά, ώστε να επιλέγονται μόνο οι βλαστοί που δίνουν τσάι υψηλής ποιότητας. Μετά τη συγκομιδή, το τσάι υποβάλλεται σε ειδική διαδικασία ζύμωσης, εκτός από το πράσινο τσάι, το οποίο είναι ακατέργαστο ή χλωρό.

Τα είδη του τσαγιού
Τα διαφορετικά είδη τσαγιού (άσπρο, πράσινο, «Οolong», μαύρο και κόκκι­νο) δεν προέρχονται από διαφο­ρετι­κές ποικιλίες φυτών, όπως ­λανθασμένα πιστεύεται, αλλά είναι αποτέλεσμα διαφορετικής επεξεργασίας παρασκευής. Το τσάι, λοιπόν, ανάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας του, χωρίζε­ται σε τρεις κυρίως κατηγορίες:
● Το μη ζυμωμένο (λευκό και ­πράσινο τσάι).
● Το μερικώς ζυμωμένο («Οolong» ή Ούλονγκ τσάι).
● Το πλήρως ζυμωμένο (μαύρο τσάι). Το μαύρο τσάι περνά από στάδια ζύμωσης τα οποία βασίζονται σε τεχνικές που αναπτύχθηκαν στην αρχαία Κίνα εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Ένα τσάι… στην υγειά σας!

H παραδοσιακή κινεζική ιατρική το συνιστούσε σε πονοκεφάλους, δυσπε­ψία, κατάθλιψη, κόπωση (ως ­τονωτικό) και κατά του γήρατος. Εντούτοις, παρά το γεγονός ότι από την αρχή της ιστορίας του το τσάι χρησιμο­ποιεί­ται και θεραπευτικά, μόλις τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν ξεκινήσει επιστημονικές μελέτες γύρω από τις πολλές ευεργετικές του ιδιότητες. Τα οφέλη του τσαγιού στην υγεία αποδίδονται κυρίως στην πληθώρα των φαινολικών ενώσεων που περιέχει, λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτικής τους δράσης. Κλινικές δοκιμές, επι­δημιολο­γι­κές έρευνες και μελέτες σε πειραματό­ζωα υποδεικνύουν ότι οι πολύτιμες πολυφαινόλες του τσαγιού μπορεί να παίξουν αρκετά σημαντικό ρόλο στην πρόληψη πολλών χρόνιων ασθενειών, ειδικά καρδιαγγειακών νο­σημάτων και καρκίνου.

Προστατεύει από τον καρκίνο
● Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μελετών δείχνει ότι το πράσινο τσάι βοηθά στην πρόληψη, αλλά και στη μείωση, του κινδύνου εμφάνισης συγκεκριμένων τύπων καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων αυτού του δέρματος, του πνεύμονα, του μαστού, του προστάτη, των ωοθηκών, του ήπατος, του οισοφάγου και του στομάχου. Μια επιδημιολογική έρευνα σε 8.500 γιαπωνέζους άνδρες και γυναίκες άνω των 40 ετών έδειξε ότι όσο αυξανόταν η κατανάλωση πράσινου τσαγιού, τόσο μειωνόταν ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου. Ο κίνδυνος ήταν ιδιαίτερα μειωμένος σε γυναίκες που έπιναν πάνω από 10 φλιτζάνια την ημέρα.
● Οι ακριβείς μηχανισμοί με τους οποίους επιτυγχάνεται αυτό δεν έχουν προσδιοριστεί πλήρως. Ωστόσο, ξεκάθαρη είναι η αντιοξειδωτική δράση του τσαγιού, που φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο κατά του καρκίνου, καθώς εμποδίζει την καταστρο­φική δράση των ελεύθερων ριζών που επηρεάζουν υγιή κύτταρα, προκαλώντας ακόμα και μεταλλάξεις στο DNA τους. Επιπλέον, οι κατεχίνες του πράσινου τσαγιού έχει βρεθεί ότι μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, προκαλώντας το θάνατο των καρκινικών κυττάρων μέσω του μηχανισμού της απόπτωσης (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) και εμποδίζοντας την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων. Τέλος, κλινικές μελέτες έδειξαν ότι ένας σημαντικός επιβαρυ­ντικός παράγοντας στην εμφάνιση καρκίνου, η φλεγμονή, βρέθηκε να μειώνεται, πιθανώς λόγω της αντιφλεγμονώδους δράσης του τσαγιού.

Θωρακίζει την καρδιά
Η κατανάλωση του πράσινου τσαγιού έχει συνδεθεί και με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών προβλημάτων. Πρόσφατη έρευνα, η οποία εξέταζε την επίδραση τετράμηνης χορήγησης πράσινου τσαγιού σε ποντίκια τα οποία ακολουθούσαν διατροφή υψηλή σε χοληστερίνη και λιπαρά, έδειξε σημαντικά βελτιωμένα επίπεδα λιπιδίων σε σύγκριση με την ομάδα που δεν της χορηγήθηκε θεραπεία. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι το πράσινο τσάι μπορεί να επηρεάσει την καρδιαγγειακή νόσο μέσω μηχανισμών που έχουν σχέση με την οξείδωση της «κακής» χοληστερίνης (LDL). Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές βρήκαν ότι η οξείδωση της LDL χοληστερίνης, που έχει συσχετιστεί με τον κίνδυνο εμφάνισης αθηροσκλήρωσης, παρεμποδίζεται από την αντιοξειδωτική δράση του πράσινου τσαγιού και κυρίως από τις κατεχίνες.

Χαρίζει αστραφτερό χαμόγελο
Ένας μικρός αριθμός ερευνών έδειξε ότι η συχνή κατανά­λωση τσαγιού, ακόμα και σε συνδυασμό με την ύπαρξη σακχάρων στη διατροφή, μειώνει το σχηματισμό τερηδόνας. Αυτή η θετική επίδραση του ­ροφήματος στη στοματική υγεία ­οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τόσο το μαύρο όσο το πράσινο τσάι έχουν υψηλή περιεκτικότητα φθορίου.

Η ιεροτελεστία του τσαγιού

Πρόσκληση για τσάι
Η ετοιμασία του τσαγιού φαίνεται απλή και είναι. Ωστόσο, χρειάζεται να αφιερώσετε λίγη προσοχή και να τηρήσετε συγκεκριμένους κανόνες, για να μη βρεθείτε με ένα σκούρο παρασκεύασμα με στυφή και δυσάρε­στη γεύση.
1. Επιλέγετε τσάι καλής ποιότητας. Τα φυλλαράκια του να είναι, κατά το δυνατόν, ολόκληρα. Όσο πιο θρυμματισμένα είναι, τόσο πιο στυφό γίνεται το ρόφημα, λόγω της μεγάλης ποσότητας τανίνης που εκχυλίζεται. Τα θρυμματισμένα είναι συνήθως κακής ποιότητας, αλλά δεν εχουν σχέση με τα λεπτοκαμωμένα, που είναι πολύ καλής ποιότητας.
2. Ζεσταίνετε την τσαγιέρα, ξεπλένοντάς τη με ζεστό νερό. Η ­διαδικασία αυτή βοηθά το τσάι να ­απελευθερώσει το άρωμά του.
3. Βάζετε μία κουταλιά τσάι για ­κάθε φλιτζάνι και άλλη μία για την τσαγιέ­ρα, όπως χαρακτηριστικά λένε.
4. Γεμίζετε την τσαγιέρα με νερό που μόλις είχε αρχίσει να βράζει και τα αφήνετε για 3-5 λεπτά. Σε αυτό το διάστημα, τα φύλλα του τσαγιού ανοίγουν και δίνουν όλο το άρωμά τους. Αν τα αφήσετε παραπάνω, το τσάι απελευθερώνει περισσότερες τανίνες και πικρίζει.
5. Σουρώνετε το τσάι και σερβίρετε.

Χρήσιμες συμβουλές
● Το βράσιμο του νερού έχει σημασία για την παρασκευή καλού τσαγιού. Αν το νερό δεν βράσει, το τσάι θα είναι άνοστο, χωρίς γεύση, άρωμα και χρώμα, και επιπλέον θα βγάλει αφρό όταν το σερβίρετε στο φλιτζάνι. Αντίθετα, αν βάλετε τα φυλλαράκια του τσαγιού μαζί με το νερό να βράσουν, τότε θα έχετε ένα μαύρο παρασκεύα­σμα, στυφό και άοσμο.
● Οι μυημένοι υποστηρίζουν ότι μόνο οι τσαγιέρες από πορσελάνη, πηλό, ή μαντέμι επιτρέπουν να παρα-σκευα­στεί ένα καλό τσάι.
● Για πιο εξωτική γεύση, αρωματίστε το τσάι με μπαχαρικά που του ταιριάζουν. Βράστε ­κανέλα, γαρίφαλα και μοσχοκάρυδο στο νερό που προο­ρίζεται για το τσάι επί 1 λεπτό.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ

Πώς θα κάνουμε τις τέλειες πατάτες στο φούρνο

Το savoir vivre του σερβιρίσματος
Βάζετε σε ένα δίσκο την τσαγιέρα και τα φλιτζάνια του τσαγιού. Τοποθετείτε το δίσκο στο τραπέζι και δίπλα βάζετε ένα πιατάκι με φέτες λεμονιού, άλλο ένα με φέτες πορτοκαλιού, μια μποτίλια με κονιάκ, μια ζαχαριέρα και μια γαλατιέρα, ώστε να βάλει ο καθένας στο τσάι του ό,τι του αρέσει. Στο κέντρο του τραπεζιού τοποθετείτε πιατέλες με γλυκά που συνοδεύουν το τσάι (κέικ, κουλουράκια, μπισκότα), αλλά και μια πιατέλα με αλμυρά, που επίσης ταιριάζουν θαυμάσια με το τσάι (π.χ. μπατόν σαλέ). Αν σερβίρετε εσείς το τσάι στα φλιτζάνια, φροντίστε να γεμίζετε με τσάι τα 3/4 του φλιτζανιού.

Πώς το πίνουν…
Στην Κίνα: Ένα ποτήρι ή ένα θερμός με χλιαρό τσάι συνοδεύει τους περισσότερους Κινέζους σε όλες τους τις δραστηριότητες. Στη δουλειά, στο αυτοκίνητο (ακόμα και οι οδηγοί ταξί) το έχουν πάντα δίπλα τους. Οι ­ποδηλάτες το βάζουν μέσα σε μικρά καλαθάκια!
Στην Ιαπωνία: Δεν είναι απλά τα πράγματα. Η παρασκευή και κατανάλωση τσαγιού είναι σπουδή! Άλλωστε, οι Ιάπωνες αφιερώνουν πολύ χρόνο στη μελέτη του σάντο, όπως λέγεται το τελετουργικό προετοιμασίας, που διαρκεί μέχρι και 4 ώρες.
Στην Αγγλία: Το πίνουν και με λεμόνι και με γάλα. Στις 5 ακριβώς το απόγευμα είναι ώρα για τσάι, το οποίο οι Βρετανοί συνοδεύουν με ένα ελαφρύ γεύμα από σάντουιτς-μπουκίτσες και ψωμάκια με μαρμελάδα. Το «απογευματινό τσάι» είναι ένα έθιμο που οι Άγγλοι έχουν διαδώσει σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στην Ιρλανδία: Το τσάι δεν σερβίρεται ποτέ με λεμόνι, αλλά πάντα με γάλα. Οι Ιρλανδοί το πίνουν δυνατό και τους αρέσει πολύ να συνδυάζουν χαρμάνια. Μένουν, επίσης, πιστοί στις παραδοσιακές ώρες για τσάι (στις 11 το πρωί, στις 3 το μεσημέρι και στις 6 το απόγευμα).
Στο Μαρόκο: Το τσάι πίνεται σε ποτήρι. Κανέλα, μέντα, τριαντάφυλλο, δυόσμος ή κρόκος αρωματίζουν το τσάι των Μαροκινών, που το προτιμούν πράσινο με μπαχαρικά.
Στη Ρωσία: Είτε σε φλιτζάνι πορσελάνης ζωγραφισμένης στο χέρι είτε σε γυάλινα ποτήρια σε σκαλιστή ασημένια θήκη, οι Ρώσοι απολαμβάνουν το τσάι τους με λεμόνι και λίγη ζάχαρη ή 1 κουταλιά μαρμελάδα, αλλά ποτέ με γάλα.
Στη Σρι Λάνκα: Το πίνουν δυνατό, με αιθέριο άρωμα εξωτικών λουλουδιών, με πολύ γάλα και ζάχαρη.
Στην Ινδία: Το πίνουν δυνατό, καυτό, πολύ γλυκό, με πολύ γάλα και αναμεμειγμένο με κάρδαμο, μπαχάρι, κανέλα, πιπερόριζα, γλυκάνισο και γαρίφαλο.
Στην Τουρκία: Χρησιμοποιούν 2 τσα­γιέρες. Στη μία περιέχεται ζεστό συμπυκνωμένο τσάι και στην άλλη βραστό νερό. Η μείξη γίνεται σε μικρά ποτήρια με ζάχαρη και λεμόνι.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Ιωάννη Κάλφα, κλινικό ­διατροφολόγο-διαιτολόγο, επιστημονικό συνεργάτη της ομάδας «Διατροφή», και τον κ. Κώστα Παπαθεοδώρου, έμπορο τσαγιού.