Αν νομίζουμε ότι επειδή βιώνουμε μια πανδημία που χρήζει άμεσης και επείγουσας αντιμετώπισης η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ένα ζήτημα που μπορεί να περιμένει για να το αντιμετωπίσουμε στο μέλλον, κάνουμε λάθος.
Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι τόσο στην περίπτωση της πανδημίας του κορωνοϊού όσο και σε σχέση με όλες τις πιθανές επιδημίες που μπορεί να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον, η απληστία και η αδιαφορία με τις οποίες αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον μας και τον πλανήτη παίζουν μεγάλο ρόλο, συμβάλλοντας τόσο στην εμφάνιση όσο και στην επικράτησή τους.
Στη θεωρία όλοι είμαστε υπέρ της σωστής διαχείρισης των φυσικών πόρων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Συχνά όμως όταν αυτό μεταφράζεται σε συγκεκριμένες ενέργειες και δράσεις που χρειάζεται να υιοθετήσουμε, δεν νιώθουμε ούτε τόσο έτοιμοι ούτε τόσο πρόθυμοι.
Αλλωστε για τους περισσότερους από εμάς η κλιματική κρίση υφίσταται μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Μέχρι τη στιγμή βέβαια που κάποιος ειδικός θα μας επισημάνει ότι η αιτία πολλών από τα κακά που βιώνουμε οφείλεται στην καταστροφή του περιβάλλοντος.
Πυρκαγιές, καύσωνες, πλημμύρες, λειψυδρία και τελευταία η πανδημία του κορωνοϊού.
Πολλοί από εμάς θα απορήσουμε ακούγοντας για τη συσχέτιση της πανδημίας που ταλαιπωρεί ενάμιση χρόνο τώρα τον πλανήτη μας με την περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που είναι έτοιμοι να μας μιλήσουν γι’ αυτή τη συσχέτιση και επιπλέον για την πιθανότητα της εμφάνισης και άλλων απειλητικών ιών αλλά και επιδημιών στο μέλλον.
Η αρνητική επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Εχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι βλαβερή για την υγεία μας.
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σύνδεση της ύπαρξης υψηλών συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων με την εμφάνιση πνευμονολογικών προβλημάτων, ειδικά σε ανθρώπους με ήδη επιβαρυμένη πνευμονολογική λειτουργία (π.χ. σε καπνιστές).
Από ό,τι έχει φανεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο με την επιδημία του κορωνοϊού, η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ακόμα πιο επιβαρυντική στη συνθήκη της πανδημίας, αφού παίζει ρόλο και στην αύξηση της θνητότητας από κορωνοϊό, καθώς οι άνθρωποι που ζουν σε μεγάλες πόλεις, με πολλή ρύπανση έχουν τελικά μεγαλύτερη πιθανότητα θανάτου όταν κολλήσουν τον ιό.
Αλλωστε, και κατά τη διάρκεια της επιδημίας του SARS το 2003 στην Κίνα, σημειώθηκαν πολύ περισσότεροι θάνατοι στις ρυπασμένες περιοχές, σχεδόν διπλάσιοι απ’ ό,τι σε περιοχές με λιγότερη αέρια ρύπανση, φανερώνοντας τη σαφή συσχέτιση της ρύπανσης με τη θνησιμότητα ακόμα και στη διάρκεια μιας πανδημίας.
Η καταστροφή των άγριων οικοσυστημάτων
Η συντριπτική πλειοψηφία των ιών, καινούργιων αλλά και εκείνων που επανεμφανίζονται (και που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τον SARS, τη νόσο των πουλερικών και τον Η1Ν1 ιό της γρίπης), προέρχεται από τα ζώα.
Πώς συμβαίνει αυτό; Αυτή η κατάσταση προκύπτει καθώς όλο και περισσότερα ζώα, που για πολλά χρόνια ήταν φορείς των νόσων χωρίς να μολύνουν τον άνθρωπο, αλλάζουν τη συμπεριφορά τους και μεταναστεύουν σε νέες περιοχές λόγω της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την καταστροφή των άγριων οικοσυστημάτων.
Ετσι, για παράδειγμα, η αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου, η παράνομη κατανάλωση κρέατος άγριων ζώων στην Αφρική ή η καταστροφή των σπηλιών στα βουνά της Κίνας προκειμένου να δημιουργηθούν υδροηλεκτρικές λίμνες όχι μόνο καταστρέφουν τα αντίστοιχα οικοσυστήματα, αλλά και αυξάνουν την πιθανότητα να έρθουν σε επαφή τα ζώα-φορείς των ιών με οικόσιτα ζώα ή με ανθρώπους (συχνά και μέσω της τροφικής αλυσίδας) με αποτέλεσμα να μολυνθούν και αυτοί με τον ιό με τη σειρά τους.
Τα παραδείγματα είναι πολλά: Θεωρείται μάλιστα ότι στην Αφρική ο ιός του AIDS πέρασε στους ανθρώπους από τους χιμπαντζήδες, που σε αρκετά μέρη τους σκοτώνουν – παράνομα – για το κρέας τους.
Καθώς πολλά από αυτά τα ζώα ήταν μολυσμένα με τον ιό, τον μετέδωσαν στη συνέχεια και στους ανθρώπους. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τον ιό Εμπολα που μεταδόθηκε στους ανθρώπους μέσω των νυχτερίδων της Αφρικής.
Οσον αφορά την COVID-19 που μας ταλαιπωρεί τώρα, μια θεωρία λέει ότι μεταδόθηκε από τις νυχτερίδες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ερημικές σπηλιές όπου κατοικούσαν στα βουνά της Κίνας και στη συνέχεια βέβαια να έρθουν σε επαφή με τα οικόσιτα ζώα και τους ανθρώπους μεταδίδοντάς τους τον ιό.
Αυτό όμως που θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας είναι ότι τα ζώα έχουν κι άλλους ιούς να μας μεταδώσουν, κι έτσι είναι πιθανό να βιώσουμε κι άλλες επιδημίες αν συνεχίσουμε με αδιαφορία να καταστρέφουμε το οικοσύστημα με τέτοιους ρυθμούς.
Παλαιοϊοί που αποκαλύπτονται καθώς λιώνουν οι πάγοι
Με το λιώσιμο των πάγων, καθώς αποκαλύπτονται εδάφη που ήταν καλυμμένα για εκατομμύρια χρόνια, θα μπορούσε να είναι πιθανό να βρεθούν κατεψυγμένοι παλαιοϊοί που θα αποψυχθούν ευρισκόμενοι σε ένα «ευνοϊκό» περιβάλλον ώστε να αναπτυχθούν.
Μεγάλο ρόλο στην πιθανή μεταφορά τέτοιων ιών από το ένα μέρος στο άλλο παίζουν τα πουλιά που ταξιδεύουν και μετακινούνται από τα ψυχρότερα μέρη στα θερμότερα και στη διαδρομή τους αυτή έρχονται σε επαφή με άλλα ζώα, μεταδίδοντάς τους ενδεχομένως τον κάθε ιό που «κουβαλούν» μαζί τους στο ταξίδι τους.
Αν επιπλέον λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι ένας από τους «δρόμους» των μεταναστευτικών πουλιών είναι και από τη Σιβηρία προς την Κίνα, ότι η θεαματικότερη υπερθέρμανση στον πλανήτη έχει συμβεί στη νότια Σιβηρία και στον αρκτικό κύκλο (σημειώνοντας στην περιοχή τη μεγαλύτερη ποσότητα λιωμένων πάγων) και, τέλος, ότι 7 στις 10 επιδημίες ξεκινούν από την Κίνα, θα μπορούσαμε ίσως και να σκεφθούμε ότι κάποιος παλαιοϊός θα μπορούσε να μας έχει ήδη επισκεφθεί.
Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει σε νέες πανδημίες;
Ενα άλλο σημαντικό πρόβλημα που σχετίζεται με τις ιογενείς επιδημίες και την κλιματική αλλαγή είναι η εμφάνιση σε μέρη που δεν υπήρχαν τέτοιες επιδημίες ιών που φυσιολογικά ενδημούν σε περιοχές του πλανήτη που έχουν συγκεκριμένα κλιματολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. ζέστη και υγρασία).
Αυτό οφείλεται στην άνοδο της θερμοκρασίας της Γης σε συνδυασμό με την όλο και πιο συχνή εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, που προκαλούν αλλαγές στην εποχικότητα, στη γεωγραφία και στην ένταση της εκδήλωσης λοιμωδών νοσημάτων.
Οι αυξημένες ποσότητες νερών που προκύπτουν από τις πλημμύρες και η διαχείριση των νερών αυτών μπορούν επίσης να συμβάλουν στην εξάπλωση των μολυσματικών παραγόντων.
Η αυξημένη θερμοκρασία και η υγρασία ευνοούν τόσο την ανάπτυξη όσο και την εξάπλωση των ιών αλλά και των φορέων τους, που συχνά είναι έντομα, μέσω των οποίων οι ιοί αυτοί μεταφέρονται στον άνθρωπο ή και στα οικόσιτα ζώα.
Ετσι, μέσω των κουνουπιών, που ενδημούν ξαφνικά σε μέρη που ήταν κατά παράδοση ψυχρότερα, μπορεί να εξαπλωθούν ξαφνικά ασθένειες όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και ο ιός του Δυτικού Νείλου.
Το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι πρόκειται για περιοχές και χώρες που δεν έχουν σχετική ανοσία επειδή δεν είχαν ποτέ έρθει σε επαφή με τους εν λόγω ιούς χάρη στο κλίμα τους.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, ακαδημαϊκό, εθνικό εκπρόσωπο της Ελλάδας για την κλιματική αλλαγή, γενικό γραμματέα της Ακαδημίας
