Ο φόβος είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό συναίσθημα και ταυτόχρονα πολύ ωφέλιμο όταν ανταποκρίνεται ρεαλιστικά και υγιώς σε μια απειλητική πραγματικότητα. Σκεφτείτε αν δεν φοβόμασταν πόσα μη υπολογισμένα ρίσκα θα παίρναμε και πόσο επικίνδυνο θα ήταν αυτό για τη σωματική και ψυχική μας ακεραιότητα και υγεία. Ο φόβος και το φυσιολογικό άγχος μάς βοηθούν να προσαρμοστούμε σε εξωτερικές συνθήκες και να αντιδράσουμε καλύτερα σε αυτές. Ο φόβος μάς προστατεύει από κινδύνους, ενώ το ήπιο άγχος μάς πάει σε ένα επίπεδο υψηλής ψυχικής λειτουργίας, ώστε να δραστηριοποιηθούμε και να δράσουμε αποτελεσματικά όταν και όπως αυτό είναι χρήσιμο για τη ζωή μας.
Τι γίνεται όμως όταν οι φόβοι μας γίνονται υπερβολικοί; Παράλογοι; Αναίτιοι; Τότε μιλάμε για φοβίες…
Παράλογοι φόβοι
* Με τον όρο φοβία δηλώνεται η έντονη ανησυχία, άγχος και εμμονή ενός ατόμου η οποία υφίσταται παρότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αληθινός κίνδυνος.
* Η φοβία είναι μια δυσλειτουργική αντίδραση απέναντι σε μη υπαρκτό κίνδυνο, η οποία δεν προσφέρει πραγματική προστασία, παρ’ όλα αυτά δημιουργεί συναίσθημα φόβου / απειλής.
Είναι με άλλα λόγια ένας παράλογος και άλογος φόβος… όπου η αποφυγή του φοβικού αντικειμένου / κατάστασης / σκέψης έχει στόχο την ελαχιστοποίηση του άγχους και των συνοδευόμενων αρνητικών συναισθημάτων, πηγή των οποίων όμως είναι κάτι άλλο. Μιλάμε με άλλα λόγια για μια ψυχική μετάθεση, για έναν μηχανισμό άμυνας του Εγώ, τον οποίο το άτομο εξασκεί ασυνείδητα για να μεταθέσει τον φόβο του σε κάτι πιο διαχειρίσιμο (μέσω της αποφυγής) θεωρώντας (μάταια και αναποτελεσματικά) ότι έτσι μπορεί να το ελέγξει.
Τι φταίει
Πολλές φορές πιθανά αίτια είναι τραυματικά γεγονότα / εμπειρίες, επώδυνες συγκρουσιακές σχέσεις, υπερβολικά στρεσογόνα και ψυχοπιεστικά περιβάλλοντα που συνοδεύονται από ανέφικτες απαιτήσεις, κατακερματισμός της αυτοεκτίμησης, δυσλειτουργικά μαθησιακά μοντέλα και άλλοι παθογόνοι παράγοντες εξατομικευμένοι στο συγκεκριμένο άτομο / πλαίσιο.
Συνηθισμένες φοβίες
Αγοραφοβία: Τα άτομα με αγοραφοβία φοβούνται να βρεθούν σε ανοιχτούς ή άγνωστους χώρους ή να εκτεθούν σε καταστάσεις όπου δεν θα υπάρχει δυνατότητα άμεσης βοήθειας, σε περίπτωση που θα τους συνέβαινε κάτι απρόοπτο, π.χ. μια ξαφνική αδιαθεσία. Ο φόβος ενός τέτοιου ενδεχομένου τους αποτρέπει να ταξιδέψουν μόνοι, να βρεθούν σε μέρη με πολύ κόσμο ή συνωστισμό κ.λπ.
Κοινωνική φοβία: Ή αλλιώς κοινωνικό άγχος. Τα άτομα με κοινωνική φοβία νιώθουν άγχος και έντονη ανασφάλεια σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις ή εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, να φάνε παρουσία άλλων, να μιλήσουν σε ένα ακροατήριο ή να τους κοιτούν όταν κάνουν κάτι.
Ειδική φοβία: Η ειδική φοβία εκδηλώνεται ως φόβος π.χ. για κάποιο συγκεκριμένο ζώο, έντομο κ.ά. ή για κάποια κατάσταση, όπως το ταξίδι με αεροπλάνο, το μεγάλο ύψος (υψοφοβία) κ.ά. Οι ειδικές φοβίες μπορεί να εμφανίζονται μεμονωμένα, αλλά και περισσότερες της μιας ταυτόχρονα στο ίδιο άτομο, οπότε να συγκροτούν μια ψυχική διαταραχή.
Κλειστοφοβία: Οι κλειστοί περιορισμένοι χώροι, π.χ. ασανσέρ, μαγνητικός τομογράφος κ.ά.
Αρρωστοφοβία / Μικροβιοφοβία: Οταν το άτομο συνεχόμενα και αδιάλειπτα βιώνει υπερβολικό άγχος και φόβο να μην αρρωστήσει και να μην κολλήσει κάποιο μικρόβιο. Χρησιμοποιεί υπερβολικά μέτρα υγιεινής και προφύλαξης και αποφεύγει την κάθε επαφή με τους άλλους και με το εξωτερικό περιβάλλον.
Η αντιμετώπιση
Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι ο εντοπισμός των πραγματικών αιτιών και η αποτελεσματική διαχείρισή τους, καθώς και οι ψυχοθεραπευτικές εξειδικευμένες παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αναδιαμόρφωση του γνωστικού / συμπεριφοριστικού πλαισίου.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια
